17:0 Յաղագս գործոց եւ քաջութեանց Սմբատայ, եւ ժողովոյն Դվնոյ:
| 17:0 The Works and Heroic Acts of Smbat, and the Council of Dvin:
|
17:1 Խոսրովայ հաստատեալ ի թագաւորութիւնն Պարսից՝ աստանօր Սմբատ քաջ Բագրատունի բազում եւ անհնարին մարտս յարդարէր ընդդէմ բոլոր թշնամեաց նորա. եւ արիաբար մրցմամբ վանեալ վտանգեալ զբնաւ հակառակորդս նորա՝ յոտին նմա կացուցանէր:
| 17:1 After Xosrov was restored to the royal throne of Persia, the brave Smbat Bagratuni waged many fierce wars there against all of his [Xosrov’s] enemies and, defeating through dauntless combat all of his adversaries, forced them to submit to him:
|
17:2 Ընդ որ զարմացեալ Խոսրովայ՝ յաւէտ իմն հաճոյանայր Սմբատ յաչս նորա. եւ բազմօք ոմամբք ընծայական օժտութեամբք զնա պատուասիրեալ՝ տայ նմա եւ զմարզպանութիւն Վրկանայ:
| 17:2 Astonished at this feat, Xosrov was greatly pleased with Smbat and lavished on him numerous gifts; he also gave him the marzpanate of Vrkan:
|
17:3 Իսկ Սմբատայ երթեալ հասեալ յաշխարհն յայն՝ գտանէ անդ զգերեալ ազգս ի Հայաստանեայց եւ բնակեցուցեալս ի Թուրքաստան կողմանէ մեծի անապատին, որ Սագաստան անուանի, զլեզու իւրեանց մոռացեալ եւ դպրութիւնն նուազեալ յոյժ:
| 17:3 Upon his arrival in that land Smbat found families there that had been taken captive from Armenia and were settled in the region of the great desert which borders on T’urk’astan and is called Sagastan. They had forgotten their native tongue and their knowledge of [Armenian] letteres had greatly decreased:
|
17:4 Որոց եւ տեսեալ զՍմբատ՝ յաւէտ իմն խրախ լինէին, եւ ի հրամանէ նորուն դարձեալ աշակերտեալ ըստ հայերէն հագագացս սիղոբայիցն զլեզուն նորոգէին. եւ ուսեալ զդպրութիւն հայերէն՝ հաստատէին ի հաւատս:
| 17:4 When they saw Smbat, they were greatly overjoyed, and at his order receiving instructions in the pronunciation of Armenian syllables they refreshed [their memory of] the language. After becoming versed in Armenian letters, they were reinstated in their faith:
|
17:5 Եւ ապա զերէց ոմն ի նոցունց իսկ՝ Աբէլ անուն, եպիսկոպոս նոցա հրամայէ կացուցանել մեծի հայրապետին մերոյ Մովսեսի:
| 17:5 Then Smbat ordered our great patriarch Movses to set a certain elder by the name of Abel, who was one of them, as their bishop:
|
17:6 Եւ այսպէս վիճակ մեծի աթոռոյ Սրբոյն Գրիգորի ի հեռաստան երկրի զնոսա կազմէ մինչեւ ցայսօր ժամանակի:
| 17:6 And thus he organized those who were in a distant land into a prelacy of the great see of Saint Grigor [that has lasted] until the present time:
|
17:7 Բայց Սմբատայ, որ մարտիւ քաջութեամբ զամենայն թշնամիս Խոսրովու նուաճեալ հնազանդէր՝ յետ բազմաբաղձ բարութիւնս նմա պարգեւելոյ Խոսրովու եւ մեծահարկի մեծարանս դնելոյ, հրամայէ երթալ տեսանել Սմբատայ զերկիր ծննդեան իւրոյ:
| 17:7 After Xosrov had given very desirable gifts and high honors to Smbat who had courageously subdued in combat all of his enemies, he ordered him to visit the land of his birth:
|
17:8 Իսկ նա յերթալն իւրում ըստ հրամանի Խոսրովայ՝ խնդրէ շինել զեկեղեցին ի Դվին քաղաքի, որ էր իսկ անուանակոչութեամբ սրբոյն Գրիգորի:
| 17:8 On his departure the latter sought Xosrov’s order to rebuild the church in the city of Dvin which was named after Saint Grigor:
|
17:9 Իսկ արքայի աչալուրջ երեսօք զհայցուածս նորա լցեալ՝ եւ այնպէս հրաման առ ի նմանէ ընկալեալ՝ չուէ գնայ. եւ եկեալ հասեալ յիւրական յաշխարհս յայս եւ տեսեալ առանց առաջնորդի զաշխարհս Հայոց՝ վասն զի վախճանեալ էր մեծ հայրապետն Մովսէս, ապա կարգէ ի վերակացութիւն Հայոց զԱբրահամ Ռշտունեաց եպիսկոպոս ի գեղջէ Աղբաթանից. եւ ինքն արկանէ հիմն եկեղեցւոյն սրբոյ կոփածոյ քարամբք գեղեցկադիր շինուածիւ՝ կրով ձուլեալ ի մի, զի յառաջ յաղիւսոյ եւ ի փայտէ կազմեալ էր նա ի սրբոյն Վարդանայ:
| 17:9 The king trustfully complied with his wishes. Thus, having received his authorization, Smbat departed and arriving at his own land, he found Armenia without a prelate, since the great patriarch Movses had died. Then he set up Abraham, the bishop of Rshtunik’ who was from the village of Aghbat’ank’, as patriarch of Armenia and personally laid the foundation of the holy church, which is a beautiful structure built with polished stones that are cemented with lime mortar. For the former edifice, which had been erected by the blessed Vardan, was built with bricks and wood:
|
17:10 Իսկ պահնակ ամրոցին ամբաստան առ արքայ լինի իբր վնասակար զնա գոլ բերդին. եւ վաղվաղակի հրաման ընդունի, եթէ բերդդ քակեսցի եւ եկեղեցիդ ի դմին տեղ շինեսցի:
| 17:10 The commander of the citadel [of Dvin], however, complained to the king that the church would be a menace to the fortress, but immediately received [the following] order: “ Let the fortress be demolished and let the church be built on its site:
|
17:11 Բայց մեծ հայրապետն Աբրահամ քրիստոսաւանդ կարգօք եւ առաքինահրաշ երկօք գուն ի վերայ գործէ, զի թերեւս հնար լիցի դարձուցանել զԿիւրիոն եւ հնազանդեալսն նմա ի մոլորութեան ճանապարհէն, այլ նոքա ոչ թերեւս զճշմարտութիւնն պատուէին՝ քան թէ միայն զզօշաքաղութեան եւ զփառամոլ բարուց բոյսս ի վեր ընձիւղեալ աճեցուցանէին:
| 17:11 But the great patriarch Abraham through rules that were given by Christ and wonderfully virtuous works endeavored to find a way to convert Kiwrion and his adherents from their way of aberration. But instead of honoring the truth they only multiplied the sprouting shoots of avarice and ambitious demeanor:
|
17:12 Եւ այսպէս ապա զմարդադաւան տօմարն Լեւոնի փոխանակէին ընդ առաքելական աւանդից երիցս երանեալ սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի, որ եբաց նոցա զդուռն լուսոյ ճշմարիտ աստուածգիտութեան:
| 17:12 Thus they exchanged the apostolic traditions of the thrice blessed Holy Enlightener Grigor, who had opened before them the luminous gate of the true knowledge of God, for the Tome of Leo which professes the manhood of Christ:
|
17:13 եւ այնուհետեւ բազում եպիսկոպոսաց ժողով արարեալ մեծի հայրապետին Աբրահամու ի Դվին քաղաքի հրամանաւ քաջին Սմբատայ եւ այլոց եւս նախարարացն՝ աստուածամերձ եւ ամբիծ այցելութեամբ ուշ եդեալ Աստուածային Գրոց, եւ ստուգագէտ իմացուածիւ ծանուցեալ զուղիղ դաւանութիւն սուրբ Հարցն՝ նզովեցին զԿիւրիոն զպառակտիչն եկեղեցւոյ Քրիստոսի, եւ զամենայն հնազանդեալս եւ զհամախորհս չար հերեսիութեան:
| 17:13 Thereupon, at the order of the valiant Smbat and the other naxarars, the great patriarch Abraham held a council of many bishops in the city of Dvin. Applying their minds to the Divine Scriptures through flawless [divine] visitation that leads one to God and comprehending with a thorough understanding the true profession of faith of the holy fathers, they anathematized Kiwrion who had disunited the church of Christ and all of the followers and adherents of his wicked heresy:
|
17:14 եւ անէծս ցաւագին ուղղափառ դաւանողաց մերոց նահանգիս ի վերայ եդին՝ ոչ բնաւին իսկ ընդ նոսա միաբանիլ, որք զկնի Կիւրիոնի չարափառի շեղեցան, եւ ոչ հաղորդակից նոցա լինել, եւ ոչ ի տուրեւառիկ վաճառս ընդ նոսա բերիլ, եւ ոչ խնամութեամբ իւիք ազգակցիլ. զի մի՛ ի ձեռն այսպիսեաց ինչ մերձաւորութեանց ընդ միմեանս հարեալք՝ եւ վասն այդորիկ վրդովեալ շփոթեսցի ամբիծ եւ ուղիղ հաւատ խոստովանութեան մերոյ դաւանութեան եւ խրամատեսցի ցանկ առաքելական:
| 17:14 They also threatened our orthodox believers [living] in that province with painful curses so that they would not congregate, communicate, have business negotiations and establish marital ties with those who had gone astray by following Kiwrion the heterodox lest through such relationships they might meet each other and consequently the flawless and orthodox profession of our doctrine might be contaminated and the apostolic bastion might be torn down:
|
17:15 Յետ այսորիկ ըստ հրամանի կայսերն Մօրկայ զՅոհան ոմն ի գաւառէ Կոգայ ի Բագարան գեղջէ կացուցանեն կաթողիկոս Յունական կողմանն՝ բնակեցուցանելով զնա ի քաղաքագիւղն Աւան, ուր եւ շինեացն իսկ ինքնին Յոհան զպայծառակերտ քաւարանն սուրբ եւ շուրջանակի նորա յարդարեաց կալուածս կայանի իւրոյ:
| 17:15 After this, at the order of the Emperor Maurice they set up a certain Yovhan, who was from the village of Bagaran in the district of Kog, as katholikos of the Greek section [of Armenia] and made him reside in the komopolis of Awan. There Yovhan built a holy church with a superb structure and around it he established his residence:
|
17:16 Իսկ մեծ հայրապետն Աբրահամ ըստ նախասաց բանին ի Դվին քաղաքի բնակէր ի Պարսից Բաժնի անդ. վասն զի գետն Ազատ զսահման բաժնիցն երկոցունց ընդ մէջ հատանէր:
| 17:16 But the great patriarch Abraham, as it was previously mentioned, lived in the city of Dvin which was located in the Persian section, since the river Azat set the borderline between the two sides:
|
17:17 Եւ թէպէտ եւ Յոհան այր ճշմարիտ եւ արդար էր եւ առաքինի ի վարս, եւ բնաւ ոչ ինչ շեղեալ զկնի քաղկեդոնական աղանդիցն սակայն հակառակաթոռ գոլով՝ յերկուս հատուածս ճեղքեալ լինէր միատարր միութիւն հայրապետական աթոռոյն. եւ ապա ոչ սակաւ հակառակութիւն կրեալ լինէին կողմանքն երկոքին:
| 17:17 Although Yovhan was an upright man, righteous and virtuous in his ways, and had never gone astray after the Chalcedonian heresy, yet, since he was an anti- katholikos, the homogeneous unity of the patriarchal see was split into two parts and subsequently both sides experienced excessive adversities:
|
17:18 Բայց Սմբատ զկնի արիական քաջութեանց եւ բազմահանդէս երկոց՝ եւ կրկին անգամ մենամարտիկն լինելոյ ընդ Եփթաղեայ՝ արքայի Քուշանաց եւ սպանանելոյ զնա՝ վախճանի ի բարւոք ծերութեան ի Տիզբոն քաղաքի:
| 17:18 After dauntless deeds of valor, virtuous accomplishments and the twin combats with Ep’t’aghe king of the K’ushans and his slaying the latter, Smbat died in extreme old age in the city of Ctesiphon:
|
17:19 Եւ բարձեալ տարան զմարմին նորա ի Հայք՝ եւ դնեն ի Դարոյնս, որ ի Կոգ գաւառի:
| 17:19 They brought his body to Armenia and buried him in Daroynk’, which is in the district of Kog:
|
17:20 Իսկ զօրքն Մօրկայ ապստամբեալ առ ի նմանէ եւ սպանեալ զնա ի պալատանն՝ կացուցանեն փոխանակ նորա զՓոկաս:
| 17:20 But the forces of Maurice rebelled against him, killed him in the palace and set up Phocas instead:
|
17:21 Իսկ Փոկաս եկեալ զօրօք բազմօք ի Բասեան առ ընդ իւրեաւ զՀայաստանեայսս նուաճել: Իսկ Աշոտ ոմն հրամանաւ Խոսրովայ հասեալ ի Հայս եւ դիմեալ ի վերայ՝ խորտակէր զզօրսն Յունաց, զի ոչ լինէր թիւ սպանելոցն ի դաշտին. եւ ինքն կալեալ զգործ պատերազմի ընդ Կարնայ քաղաքի՝ առնոյր զնա:
| 17:21 The latter marched with a great many forces to Basean in order to subdue the Armenians. But a certain Ashot who came to Armenia at the order of Xosrov marched upon the forces of the Greeks and defeated them so that one could not count the numbers of the dead in the battlefield. He also laid siege to the city of Karin, which he captured:
|
17:22 Եւ յետ երկեամ մի ամաց զբնակիչս քաղաքին յԱհմատան փոխէ:
| 17:22 Two years later he transported the inhabitants of the city to Ahmatan:
|
17:23 Եւ վասն զի ծերունի կաթողիկոսն Յոհան կայր ի փախստականութեան ի նմա՝ ընդ նոսին եւ նա եւս ըմբռնեալ՝ վարեալ ի գերութիւն եւ անդէն վախճանեալ՝ բերաւ ի գիւղն Աւան, որ եդաւ մերձ յեկեղեցին, զոր իւր իսկ էր շինեալ. կալեալ զաթոռ հայրապետութեան [ԻԶ] ամս:
| 17:23 Since the aged katholikos Yovhan had taken refuge in the city [of Karin], he also was seized along with the rest and taken to captivity where he died and his body was brought to Awan and was buried near the church that he built. He occupied the patriarchal throne for twenty- six years:
|
17:24 Ի նմին իսկ ամի ապա երանելի հայրապետն Աբրահամ լցեալ զթուականն կենաց իւրոց իբրեւ ամս [ԻԴ]՝ փոխի եւ նա յաշխարհէ. եւ յաջորդէ զաթոռ նորա Կումիտաս ի գեղջէ Աղցից, եւ փակակալ սրբոյն Հռիփսիմեան վկայարանին՝ եպիսկոպոս զկնի Մամիկոնեան Տարօնոյ:
| 17:24 In the same year the blessed patriarch Abraham completed the course of his life [after a pontificate of] twenty- three years and departed from this world. He was succeeded by Komitas who was from the village of Aghc’k’. He had been the sacristan of the martyrium of the blessed Hrip’simeank’ and subsequently had become the bishop of Mamikonean Taron:
|
17:25 Բայց Հերակլի սպանեալ զՓոկաս՝ զորդի իւր ընդ նորա թագաւորեցուցանէ եւ ինքն զօրու բազմաւ չուէ գնա յԱսորեստան:
| 17:25 After killing Phocas, Heraclius crowned his son instead and with numerous forces advanced on Asorestan:
|
17:26 Իսկ Խոռեմ հրամանաւ Խոսրովայ առեալ զԵրուսաղէմ՝ անհնարին կոտորածիւ սպառէ ի նմա զամենայն այր եւ զբազումս գերէ, ընդ որս եւ զհայրապետն նոցա զԶաքարիայ. եւ զքրիստոսընկալ զսուրբ խաչն տէրունեան ի գերութիւն վարէին:
| 17:26 But Xorem who seized Jerusalem at the order of Xosrov annihilated all the male population with a horrible massacre and took many captives, among whom were their patriarch Zak’aria and the Holy Cross which had borne Christ:
|
17:27 Զայսու ժամանակաւ մեծ հայրապետն Կումիտաս զվկայարանն սուրբ Հռիփսիմեանց, որ նախ խրթին եւ փոքրատեսակ իմն էր շինեալ՝ եւս հրաշապէս եւ վայելուչ եւ նազելի եւ պայծառ շինուածով յարդարէր. ուր եւ պատահեալ սուրբ տիկնոջն Հռիփսիմեայ՝ ոչ սակաւ լինէր հոգեւոր մխիթարութիւն բնաւ իսկ Հայաստանեայցս:
| 17:27 At about this time the great patriarch Komitas adorned the martyrium of the blessed Hrip’simeank’ which formerly had been a dark and small building, with a more wonderful befitting respectable and splendid structure. There he chanced upon the [relics of the] blessed lady Hrip’sime that became a source of much spiritual consolation for all the Armenians:
|
17:28 Եւ էր նա կնքեալ մատանեաւ սրբոյն Գրիգորի եւ սրբոյն Սահակայ. ապա եւ մեծի հայրապետին եւս Կումիտասայ՝ ոչ համարձակեալ բանալ զնա, եդ եւ զիւր եւս կնիք ի վերայ նորա, իսկ չափ հասակի սուրբ տիկնոջն՝ ինն թիզ եւ առ չորս մատունս:
| 17:28 The coffin bore the seal of Saint Grigor and Saint Sahak. Subsequently the great patriarch Komitas as well stamped his seal on it, not taking the liberty to open it. The height of the blessed lady was nine spans [t’iz] [matuns] four inches:
|
17:29 Ապա շինեալ զեկեղեցին սուրբ՝ եւ անդ ամփոփեալ ժողովէ զնշխարս սուրբ տիկնոջն ի պատրաստեալ իւր կայանսն:
| 17:29 After the completion of the holy church, he placed the relics of the blessed lady in the repository that he had prepared:
|
17:30 Յետ որոյ ապա քակեալ սորա զփայտայարկ գմբէթ սրբոյ կաթուղիկէին, որ ի Վաղարշապատ քաղաքի՝ շինէ զնա գեղեցկայարմար եւ չքնաղատես կոփածոյ քարամբք:
| 17:30 Then he ordered to dismount the wooden roof of the dome of the Holy Cathedral which is in the city of Vagharshapat and rebuilt it with proportioned and beautiful polished stones:
|
17:31 Բայց Կուտաս՝ որդի առաջնոյ Խոսրովայ, սպանեալ զերկրորդն Խոսրով Պարսից արքայ՝ ինքն փոխանակ նորա թագաւորէ:
| 17:31 But Kutas, the son of the first Xosrov, killed the second Xosrov, the king of Persia, and ruled instead:
|
17:32 Եւ ապա տուեալ Կաւատայ զմարզպանութիւնն Հայոց Վարազտիրոցի՝ որդւոյ քաջին Սմբատայ, առաքէ զնա յիւրական յաշխարհն:
| 17:32 Then Kawat gave the marzpanate of Armenia to Varaztiroc’, the son of the brave Smbat, and sent him to his land:
|
17:33 Իսկ եկեալ նորա՝ եգիտ հրաժարեալ ի կենաց աստի զմեծ հայրապետն Կումիտաս. որ եկաց իսկ յաթոռ հայրապետութեան անդ ամս ութ:
| 17:33 Upon his arrival, the latter found the great patriarch Komitas gone from this life. He had occupied the patriarchal throne for eight years:
|
17:34 Ապա զՔրիստափոր ոմն յԱբրահամեան տանէ խորհրդակցութեամբ Թէոդորոսի Ռշտունեաց տեառն՝ կացուցանէ յաթոռ հայրապետութեան:
| 17:34 Thereupon, with the consent of T’eodoros the Lord of Rshtunik’ he set on the patriarchal throne a certain K’ristap’or from the Abrahamean house:
|
17:35 Զսմանէ բան ճառի, թէ քսութիւն իմն յիւրում լեզուի կրէր. եւ սակս այնորիկ՝ ասէ, ասպետն Վարազտիրոց զչարեալ գտանէր ընդ եղբարս իւր:
| 17:35 They say that the latter possessed a slanderous tongue which instigated the aspet Varaztiroc’ to bear malice against his brothers:
|
17:36 Իսկ ի վերայ այսպիսի համբաւոյ ապա եւ յընտանեաց տանն քիղք չարաբանք ի վերայ յարուցեալ նորա՝ բամբասանս ապիրատս յօդէին. եւ ապա այնուհետեւ ոչ ըստ իրաւանց ուղղոց ինչ, այլ կամակար մտօք ըստ կամս անձանց հաստատէին վճիռ՝ անկանիլ նմա ի պատւոյն:
| 17:36 When this became known, slanderous villifiers from his own household rose against him and fabricated indecent reports. Subsequently they passed the verdict to discharge him from his office not according to any of the laws of the upright but spontaneously at their own discretion:
|
17:37 Իսկ նորա իւրովի կամաւ խոյս ի չարէն տուեալ՝ երթեալ շինէ միայնարան մեծ մերձ ի գիւղն Ուղեաց, որ ի Մասեացոտան. եւ բազում միանձունս առ ինքն գումարեալ՝ առաքինաջան երկօք եւ բազմաշխատ քրտամբք փայլէր պահոց պնդակազմութեամբ եւ աղօթից պաշտպանութեամբ եւ ամենագիշեր տքնութեամբ, կացեալ յաթոռ հայրապետութեան [Դ] ամս:
| 17:37 Willingly escaping from the evil [the katholikos] went away and built a hermitage near the village of Ughik’ in Maseac’otn. He gathered many monks and with his virtuous deeds and laborious toils distinguished himself in strict fasting and observance of prayers and nightly vigils. He occupied the patriarchal see for three years:
|
17:38 Ապա փոխանակ նորա կացուցանեն զԵզր ի Նիգ գաւառէ ի Փառաժնակերտ գեղջէ, որ էր փակակալ սրբոյ Գրիգորի:
| 17:38 Subsequently they set instead Ezr who was from the village of P’araznakert in the district of Nig. He had been the sacristan of Saint [cathedral in Dvin] Grigor:
|