9:0 Որ ինչ գործեցաւ յերկրորդում ամին գալստեանն Բուխայի, որք են ոլոմբիաթք վասն պատերազմին ընդ Սահակայ Իսմայէլացւոյ որ Իսմայէլի որդի ճանաչէր, եւ վասն պաշարման քաղաքին:
| 9:0 What occurred in the second year of Bugha’s arrival, which was the olympiad [. . .]; concerning the war against Sahak the Ismaelite who was known as the son of Ismael; and concerning the siege of the city Tiflis:
|
9:1 Եւ եղեւ իբրեւ ձմեռն փոքրացաւ եւ ժամանակ գարնանային եղանակին մերձեցաւ եւ օդն մառախլաձեւ միգախառն յստակեցաւ եւ հարաւային ջերմագոյն օդն շնչեաց ի խորագոյն դաշտն քաղաքին Դվնայ, եւ ընդարմացեալ արմատքն եւ բոյսքն զգենուլ սկսան զզօրութիւն, եւ թռչունք եւ գազանք ծանեան զժամանակս գալստեանն իւրեանց, եւ աշխատասէր մշակքն պատրաստեցան ի գործ երկրասէր վաստակոցն, եւ որսորդքն զինքեանց գործիսն պատրաստէին, եւ վաճառականքն զհեռաւոր ճանապարհացն խոկային պատրաստութիւնն, եւ հովիւքն տաւաղելով զգառինսն քշէին ի դալարաբեր հովիտն, եւ ամենայն ոք ըստ ազգս ազգս փութայր ի հնարս ինքեանց վաստակոցն մի զմիով ելանել:
| 9:1 When the winter drew to a close and the season of spring approached, the air cleared of fog and mist and the warm south wind blew over the low- lying plain of Dvin. Roots took hold and plants began to gather strength, the birds and beasts recognised the time of their coming, the toiling labourers prepared for their work on the land, the hunters got ready their equipment and the merchants prepared plans for their distant journeys, shepherds gathered their sheep to drive them to the flowering meadows, and everyone in his own way made haste to go out one by one to the object of his labours:
|
9:2 իսկ զօրավարն զիւրն կերպամտեալ խորհուրդս ապականագործս աշխարհաւերս՝ խոկայր եւ մտախորհ լինէր եւ վասն այլոց աշխարհաց եւ աշխարհակալաց չառնուլ դուլ եւ դադար, ծփայր ի խորհուրդս իւր իբրեւ զծով, որ ոչ դադարէ զալիսն յուզելոյ. յիշեցուցանէր զոր ինչ գործեաց ընդ Աշոտ եւ ընդ աշխարհ նորա, յուշ առնէր եւ զքաջութիւն արիութեան նորա, եւ զի չզօրեաց կալ ընդդէմ նորա, ահ արկանէր, սպառնայր չար եւս կտտանօք լլկել զնոսա, ոտնատորփ լինելով փռնգայր իբրեւ զձի խստերախ:
| 9:2 But the general [Bugha] was forming his own destructive and ruinous plans. Intending also that lands and governors should not have respite or pause, he foamed in his plots like the sea which does not cease from churning up its waves. He remembered what he had done to Ashot and his land; he recalled his valiant courage; and since he had been unable to resist him, he spread fear, threatening to afflict them [the Armenians] with even worse torments and to trample them as he neighed like a spirited charger:
|
9:3 Մերթ տապալէր իբրեւ զօձ, մերթ գոչէր իբրեւ զառիւծ, եւ իբրեւ զխոզ վայրենի կնչէր կռնչէր, փրփուր ի վեր բերելով, զատամունս կրճտելով. առ մերձաւորսն կեղծաւորէր զբարեկամութիւն, եւ առ հեռաւորսն բարձրացուցանէր զչարութեան սպառնալիս:
| 9:3 Now he writhed like a snake, now he roared like a lion; he grunted like a wild pig, foaming, and grinding his teeth. To those nearby he feigned friendship, but on those distant he heaped evil threats:
|
9:4 Հրաման տայր փութով ամենեցուն պատրաստական գտանել ի դաշտն քաղաքին. ժողովէր եւ զորս յառաջագոյնն ունէին յինքեանս զազգս զօրօք իւրեանց, բայց այլ ամենայն իշխանք արեւելեայք խոյս տուեալ յերեսաց նորա՝ ետուն տեղի, ելին կալան զամրական տեղիս, ի բերդս եւ ի քաղաքս եւ ի լերինս, ընդ ինքեանս գումարեալ զզօրս եւ զբնակիչս աշխարհաց իւրեանց ամենայն պատրաստութեամբ:
| 9:4 He commanded everyone to report ready at the plain of the city; he reassembled the forces they had previously had in each clan with their troops. But all the other princes of the East fled from his presence; they retired and occupied the strongholds, castles, cities, and mountains, gathering around them the soldiers and inhabitants of their lands in full readiness:
|
9:5 Իսկ Սմբատ եւ Ապլաբաս սպարապետն Հայոց, իբրեւ գիտաց թէ ոչինչ օգուտ բերէ արտաքոյ հրամանացն նորա լինել՝ փութացաւ եկն առ նա, եւ ընկալեալ ի նմանէ՝ բնակեաց ինքն եւ իւրքն հանդերձ իւրաքանչիւր կալուածովք առանց կասկածանաց. մանաւանդ յառաջագոյն պատրաստեալ պատսպարեաց թղթովք եւ պատարագօք առ թագաւորն եւ առ զօրավարն գնալ ըստ հրամանաց նոցա, եւ ոչ ինչ արտաքոյ կամաց նոցա խորհել կամ գործել ինչ:
| 9:5 But when Smbat Abulabas, sparapet of Armenia, realised that it was no use disregarding his [Bugha’s] orders, he hastened to come to him. Welcomed by him, he [Smbat] and his people with their possessions lived without worry— especially as he had previously taken the precaution of ensuring by letters and gifts to the caliph and the general that he would follow their orders and make no plans or do anything contrary to their desire:
|
9:6 Եւ էր յղեալ յառաջագոյն զԱշոտ որդի իւր ընդ առաջ նորա, անդստին յելանելն նորա յերեսաց արքայի, եւ առաջնորդ էր նորա սպարապետն ի գործս պատերազմացն եւ յելս եւ ի մուտս աշխարհացն. ծանուցանէր զզօրութիւն իւրաքանչիւր աշխարհաց եւ զամուրս նոցա եւ զզօրութիւն պատերազմաց նոցա ըստ ազգս ազգս:
| 9:6 He had previously sent Ashot his son to meet [Bugha] as soon as he had departed from the caliph; and the sparapet had acted as his guide in the warfare and on his departure from and entrance into the [various] provinces. He had indicated the strength of each province, the strongholds, the military capacity of the various clans:
|
9:7 Եւ գումարեալ այնուհետեւ զանհուն բազմութիւն զօրացն բարձրագոյն քան զառաջինն՝ եւ ել խաղաց հասանել ի վերայ արեւելից աշխարհին, եւ հրաման ետ հասանել ի վերայ քաղաքին Տփղիք կոչեցեալ, որում յառաջագոյն Փայտակարան անուանէին. եւ ի փայտից մայրեաց շինեալ էր քաղաքն նոցա, պարիսպք եւ պատուարք եւ ապարանք նոցա եւ ամենայն տուն բնակաց քաղաքին եւ ամենայն կազմած պատրաստութեան նոցա:
| 9:7 Then gathering a vast army much greater than before, he [Bugha] marched against the land of the East and ordered an attack on the city called Tiflis— which was previously named P’aytakaran. Their city had been built of pinewood: the walls, ramparts, palaces, all the houses of the city’s inhabitants, and all the effects and furniture:
|
9:8 Աւելորդ համարիմ մի ըստ միոջէ զանօրէնութիւն քաղաքին ընդ գրով բացայայտել, զառաւելեալն Սոդովմայ եւ Երիքովի, լցեալ չարագործութեամբք:
| 9:8 I think it superfluous to expound in writing the individual iniquities of that city which, filled with evildoing, surpassed Sodom and Jericho:
|
9:9 Բայց հասեալ Բուխայ անց ընդ գետն մեծ զոր Կուրն կոչեն, եւ յորձանուտ շարժման գարնանային հոսանացն տեղի տուեալ ելանել զօրուն եւ բնակել շուրջ զքաղաքաւն. եւ ոչ միոյ ումեք կորնչել, բայց ի միոջէ ումեմնէ, որում անուն Աշխէթ ճանաչէր, այր պերճ եւ անուանի ի զօրուն քաջամարտիկ, ունելով ընդ ինքեան գունդ հարուստ իբրեւ ծով առելոյ զօրավարաց. եւ ինքն Աշխէթ զինեալ զինքն ի զէն եւ յասպազէն, զոր կարծեալ ոմանց երկաթեղէն պատկեր գոգցես զերիվարն եւ զհեծեալն, աչացն միայն ոչ գոլով ծածկոյթ:
| 9:9 Bugha reached the great river Kura and crossed when the rapid spring currents allowed his army to advance and besiege the city. No one was killed [in the crossing] except a single person called Ashkhēt’, a distinguished man, renowned in the valiant army, who had under him a host of commanders as numerous as the sea. Ashkhēt’ himself wore armour, as did his horse; so some supposed that horse and rider were an iron statue as it were, only the eyes not being covered:
|
9:10 եւ իբրեւ մօտ եղեւ յափն գետոյն՝ քարշեալ ոմն զլայնալիճն, նստելով ընդ դարիւն, եւ հարեալ նետիւ ընդ բացատն, եւ երեսանակալ ձեռնն թուլացեալ. կրկնեալ այլ ոմն ճօճ նիզակաւն ընդ նոյն ակն՝ գետավէժ արարին զԱշխէթն. մինչ զդի նորա գտելոցն յետ աւուրց ինչ ետ Բուխայ [ԺՌ] արծաթ, զի այնչափ պատուական էր այրն նմա:
| 9:10 When he approached the river bank, someone hiding in ambush drew a longbow and struck him with an arrow through the opening. His hand that held the bridle slackened. Then a second person hurled a spear at the same eye, and they caused Ashkhēt’ to drown in the river. To those who found his corpse a few days later Bugha gave ten thousand [pieces of] silver, for the man was so respected by him:
|
9:11 Եւ նոյն ժամայն շուրջ փակեալ զքաղաքաւն հրձգութեամբ, եւ դիզեալ բորբոքէր հուրն ի դիւրածախ փայտէն մայրից եւ գիոց:
| 9:11 Immediately he surrounded the city with a wall of fire, the flames roaring up from the piles of easily burning wood of cedar and juniper trees:
|
9:12 Իսկ քաղաքապետն Սահակ ելեալ ընդ դուռնն, որ ելանէ ի բերդն Շամշղտայ, սամոյր զինքեամբ արկեալ եւ գաւազան ի ձեռն առեալ, յիմարեալ մտօք կորոյս զփախուստն իւր, որ կարող էր գնալ յով եւ կամիցի. յղեաց առ զօրավարն Ժիրաք, ասէ, «փութա՛ ի հանդիպումն իմ». եւ նորա ոչ հաւատայր երթելոց կոչնականացն, մինչեւ կրկնեաց եւ երեքկնեաց. եւ գնացեալ Ժիրաքն առնու զնա ածէ կացուցանէ առաջի Բուխայի: Եւ քան ընդ ապստամբելն ի նմանէ՝ ընդ յոյժ անմտութեամբ գալն առ նա զարմացաւ:
| 9:12 The commander of the city, Sahak, came out through the gate which leads to the castle of Shamshvilde, dressed in sable and bearing a rod in his hand. Becoming deranged he lost his means of escape, though he was able to go wherever he wished. He sent a message to the general Zhirak’: “ Hasten to meet me.” But the latter did not trust the envoys until they had been sent two and three times. Then Zhirak’ went and seized him and brought him before Bugha, who was more astonished at his reckless coming to him than at his rebelling against him:
|
9:13 Եւ լուեալ կնոջն Սահակայ, թէ ըմբռնեցաւ, եւ քանզի էր կին գեղեցիկ՝ փութացաւ գնաց եկաց առաջի Բուխայի, թերեւս կարասցէ ըստ պատշաճ գեղոյն եւ ըստ բազմաձեռն գանձուց ապրեցուցանել զայրն իւր, որ առաւել մահու քան թէ կենաց պատճառ եղեւ նմա:
| 9:13 When Sahak’s wife heard that he had been captured, since she was a beautiful woman she hastened to appear before Bugha in the chance of being able to save her husband through her beauty and liberal treasures. But she became the cause of his death rather than of his salvation:
|
9:14 Եւ հրամայեաց Բուխայ դահճացն՝ բառնալ զգլուխ նորա. իսկ կինն ճիչ բարձեալ ասէ, «առ թագաւորն հասցէ գոյժ իմ», շրջելով ընդ բանակն հոլանի, զոր չէր օրէն տաճկական ազգի կանանց, բայց ոչինչ օգնեաց. այլ հատեալ զգլուխն ետ տանել յարքունիս եւ զկինն ա՛ռ իւր Բուխայ կնութեան:
| 9:14 Bugha ordered the executioners to cut off his head. His wife raised a shriek, saying: “ My lamentation will reach the caliph.” She went around the camp unveiled, which was not customary for the women of the Muslim people. But it was to no avail. Bugha had his head cut off and taken to court, and took the wife in marriage:
|
9:15 Կինն դարձեալ ճիչ բարձեալ ասէ, «վասն իմ սպաներ զտէրն իմ. ես ոչ վայել եմ քեզ կին, այլ մեծի թագաւորին». իսկ զկինն կալաւ ընդ իւր Բուխայ:
| 9:15 The woman again shrieked: “ For my sake you killed my lord. I am not content to be your wife but the great caliph’s [wife].” But Bugha kept her as his wife:
|
9:16 Ապա յղէ առ թագաւորն լինել նմա կին. եւ կինն անցեալ պատմեաց թագաւորին որ ինչ եղեւն, զբողոք բառնալն իւր եւ զկացուցանելն վկայս, թէ ոչ վայել եմ քեզ կին, այլ արքայի, եւ որ ինչ եղեւն, որ եղեւ իսկ պատճառ կորստեան Բուխայի, զոր ցուցանեմ յիւրում կարգի ի բանս համառօտս:
| 9:16 Later he sent her to the caliph to be his wife. When the woman arrived, she told the caliph what had happened, of the complaint that she had raised and the evidence of witnesses that “ I am not content to be your wife, but the caliph’s,” and of what occurred. This was the cause of Bugha’s destruction, which I shall briefly demonstrate in its own place:
|