| Գրք. 12Last1, Գլ. 4 | Գրք. 12Last1., Գլ. 4 |
4:0 Այլ թագաւորն զաւուրսն զորս եկաց ի Սալքորայ, քանզի երիս բերդս իւրեանց դաստակերտօքն խնդրէր ի Գէորգէ, զոր Գուրգենայ տարեալ էր ի բաժնէն Կիւրապաղատին անիրաւաբար, առաքէր առ նմա դեսպանս, եւ քաղցրական բանիւք գրէր առ նա, թէ Զոր քո չէ հայրենի ժառանգութիւն՝ թո՛ղ, եւ կա՛ց խաղաղութեամբ ի քո բաժնիդ, եւ մի՛ խափան առնէր իմ ճանապարհին որ ի Պարսիկս:
| 4:0 The emperor, during the days he remained at Salk’ora, sent emissaries to [Georgi] and wrote to him using pleasant words, for he was demanding three fortresses with their estates from him, [territories] which Georgi had unjustly expropriated from the Curopalate’s portion. [Basil] wrote: “ Abandon that which is not your patrimonial inheritance, and dwell in peace in your sector, and do not be an impediment on my road toward Persia:
| 4:1 Այլ նա ոչ առնու յանձն. յետոյ առաքէ զԶաքարիա՝ զոր յառաջ սակաւ մի յիշեցաք, զեպիսկոպոսն Վաղարշակերտոյ. որոյ երթեալ եւ հաւանական բանիւք պատրեալ զԳէորգի, որում յանձն առնու, եւ գրէ առ թագաւորն տալ զոր խնդրէրն. որոյ առեալ զգիրն դարձաւ ուրախութեամբ:
| 4:1 Georgi, however, did not agree to this. But then [Basil] sent Zak’aria, the bishop of Vagharshakert, whom we recalled a little earlier, who went and deceived Georgi with convincing words. [Georgi] then consented and wrote to the emperor giving him what he requested. [Bishop Zak’aria] took the document and joyfully turned back:
| 4:2 Եւ եկեալ օրագնաց մի ճանապարհ, ի յիջեւանսն՝ յոր օթեւանս առնլոց էր, փութանակի հասին զկնի նորա սուրհանդակք ի խնդիր գրոյն, քանզի զղջացաւ անմիտն. եւ առեալ դարձան անդրէն։ Իսկ նա երթեալ հանդիպի թագաւորին, եւ պատմէ զեղեալսն. ապա հարցանէ թագաւորն վասն զօրացն, եւ վասն կազմ լինելոյ նոցա ի պատերազմական հանդէսս:
| 4:2 But scarcely had [Zak’aria] gone a day’s journey when messengers came in haste to the lodging- place where he was spending the night, to demand the letter back; for the foolish [Georgi] had regretted his action. They took it and left. Now [Zak’aria] went on to the emperor and related to him what had occurred. The emperor inquired about the troops, about their organization and preparedness for war:
| 4:3 Պատասխանի տուեալ Զաքարիայն ասէ, թէ Բազում զօրս ունի որպէս ոչ այլ ոք, եւ հզօրս զօրութեամբ եւ պատրաստ առ ի պատերազմել։ Զոր լուեալ թագաւորին, ի բարկութիւն շարժեալ ասէ, թէ Եւ դու յապստամբիցն ես եկեալ, ահ արկանես ինձ։ Եւ հրամայէ խաղացուցանել զնա ի Կոստանդնուպօլիս, ասելով. Ե՛րթ դադարեա անդ, մինչեւ ես փախստական ի քեզ եկից։ Եւ հրամայէ տարողացն հատանել զլեզու նորա։ Որոյ երթեալ ոչ եւս դարձաւ ի տեղի իւր. այլ մնաց ի նոյն մինչեւ ցօր մահուան իւրոյ:
| 4:3 Zak’aria responded: “[Georgi] has more troops than anyone. He is militarily strong, and ready for battle.” When the emperor heard this, moved to anger he said: “ You have come from the rebels to terrify me.” And he ordered that [Zak’aria] be lead off to Constantinople, saying: “ Go and remain there until I come to you as a fugitive.” But he commanded those taking him to cut out his tongue. [Zak’aria] went and never again returned to his place. No, he remained [in Constantinople] until the day of his death:
| 4:4 Յետ այսորիկ թողեալ թագաւորին զբանակետղ իջեւանին Սալքորայ, խաղայ զօրօքն յառաջին տեղւոջն որ կոչի Շղփայ։ Զոր իմացեալ Ափխազին, մինչդեռ չեւ էին բանակեալ եւ պատնշաւ ամրացեալ, խորամանկի այսպիսի օրինակաւ։ Գլխաւոր զոմն յիւրոց եպիսկոպոսացն դեսպան առաքէ եւ ինքն զկնի դեսպանին զօրօքն զհետ ընթանայ՝ որպէս թէ յանպատրաստից ի վերայ հասեալ՝ զարհուրանօք զնոսա ի փախուստ դարձուցանիցեն:
| 4:4 After these [events] the emperor left his camp at Salk’ora and went with his troops to the forward position called Shghp’ay. When the Abkhaz [Georgi] learned about this, since they had not yet encamped or secured themselves with a rampart, he attempted the following wily scheme: he sent one of his bishops as an emissary, then he, with the troops, proceeded after the emissary so that coming upon [the Byzantines] unexpectedly, he could put them to flight in terror:
| 4:5 Որք ելեալ սթափ ձիով՝ այր զընկեր յառաջէր ոչ պատերազմի օրինակաւ, այլ որպէս թէ յառ յապուռ. որպէս ի հնումն յաւուրսն Յովրամայ՝ Մովաբացիքն ի վերայ Իսրայէլի եկեալ հարան ի սուր դառնութեան, նոյնպէս եւ սոցա հանդիպեցաւ։ Վասն զի յանդգնաբար հասեալ ի վերայ երիվարացն, ի զօրութենէ պակասեալ՝ վասն ծանրութեանն եւ վասն երկաթակուռ զինուցն, եւ վասն արագ եւ յերկար ընթացիցն, որք առժամայն անաշխատ ի մէջ առեալ զնոսա զօրացն Հոռոմոց, կոտորեցին անթիւ բազմութիւն:
| 4:5 Those who arrived riding spirited horses did not proceed in war formation, but rather as if they were out for looting. It was [then] just as it had been in antiquity, in the days of Yovram when the Moabites having come against Israel were themselves subjected to the sword of bitterness. So now [the Abkhaz] encountered the same [fate]. Although they arrived boldly on their horses, they were exhausted from the weight of their iron weapons, and from the rapid and lengthy journey. Immediately and without trouble, the Byzantine troops surrounded them and killed a countless multitude:
| 4:6 Իսկ մնացեալքն թագաւորաւն իւրեանց փախստական եղեալ՝ անկան ի յամուրն Ափխազաց. որոց զհետ երթեալ զօրացն՝ կոտորեցին մինչեւ ի մուտս արեւուն։ Ապա հրամայէ թագաւորն զգլուխ սպանելոցն ի մի վայր հաւաքել, եւ առ մի մի բերողացն տալ մի մի դահեկան. որք խոյզ արկեալ ընդ ամենայն սահմանսն՝ զանկելոցն զգլուխսն առաջի թագաւորին ի մի վայր հաւաքէին. զոր հրամայէ ի վերայ ճանապարհին կոյտս դնել ի զարմանս եւ յերկիւղ տեսողացն:
| 4:6 The survivors, together with their king, fled to the stronghold of Abkhazia. The [Byzantine] troops which pursued them [continued] killing until sunset. Then the emperor ordered that the heads of the slain be gathered together at one spot, and that everyone who brought a head would be given one dahekan. Searching everywhere they collected the heads of the fallen in one place, before the emperor. He commanded that [the heads] be made into piles and placed along the road, to shock and terrify the beholders:
| 4:7 Յետ այսորիկ իբրեւ ետես Գէորգի զինքն անկեալ յամենայն յուսոյ, ապա աղաչէ զթագաւորն գալ ի խաղաղութիւն։ Զոր լուեալ գթացաւ ի նա, եւ գրէ հրովարտակ առ նա օրինակ զայս. Մի՛ կարծէր, ասէ, թէ յաղթեցի քեզ, աւելի ինչ խնդրեմ ի քէն՝ քան զոր յառաջն. այլ տո՛ւր զիմ հայրենիքն՝ զոր Կիւրապաղատն ինձ տուեալ է, տո՛ւր զքո որդիդ ինձ պատանդ. եւ այլ ընդ իս եւ ընդ քեզ խաղաղութիւն է։ Որում հաւանեալ յանձն առնու. եւ թագաւորին իշխանս ի վերայ գաւառին կացուցեալ, բաժանեն տուն առ տուն եւ գիւղ առ գիւղ եւ ագարակ առ ագարակ, որպէս յառաջինսն լեալ էր:
| 4:7 After this, when Georgi saw himself stripped of all hope, he beseeched the emperor to come to terms. Hearing this, [Basil] pitied him, and wrote [to Georgi] an edict having the following import: “ Do not think that having vanquished you, I shall demand more from you than previously. Rather, give me the patrimony (“ my patrimony”) which the Curopalate had given me, and give me your son as a hostage, and there will be peace between us.” [Georgi] consented to this. The emperor set up princes over the district who divided [it up] House by House, village by village, and field by field, just as it had been before:
| 4:8 Եւ թագաւորին Վասլի առեալ զպատանդսն՝ եւ խոստանայ զկնի երից ամաց դարձուցանել. եւ ինքն խաղացեալ զօրօքն պատի զՀայովք, եւ իջանէ բանակի յընդարձակ դաշտն Հերայ. եւ հրամայէ զօրացն կոտորել զծառատունկս քաղաքին։ Իսկ որ քաղաքին իշխանն էր, աղաչէր հարկօք պաշտել զթագաւորն եւ կալ նմա ի հնազանդութիւն:
| 4:8 Emperor Basil took the hostages, promising to return them after three years. Then he and his troops circulated around Armenia ( zHayovk’), camping in the extensive plain of Her. He commanded the troops to cut down the city’s orchards. He who was prince of that city beseeched the emperor that [he permit him] to be tributary and subject to him:
| 4:9 Եւ մինչեւ նա յայս խորհրդի էր, քանզի ամենայն աշխարհն Պարսից առ հասարակ զարհուրանօք պաշարեալ կային յերկիւղի, եւ խնդրէին հնարս փրկութեան, յանկարծակի խտացան ամպովք երկինք եւ յորդութիւնք անձրեւաց յերկիր հեղան. եւ զկնի այնր շնչեաց հիւսիսային կծու հողմ, եւ դարձոյց զանձրեւն ի կարկուտ եւ ի ձիւն եւ ի սառն, եւ թանձրամած իջիւք ծածկեաց զերեսս երկրին. քանզի եւ ժամանակն իսկ ձեռնատու էր այնմ, զի քաջ ի ձմերոց հասեալ էր:
| 4:9 While [Basil] was occupied with this proposal— since the entire land of Persia was in terror and quaking and [the people] were seeking some means of salvation— suddenly the sky became thick with clouds, and torrents of rain poured down to earth. Then the bitter north wind blew, turning the rain to hail, snow, and ice, falling heavily and covering the face of the country. This was the time for [such a downfall], since winter had arrived:
| 4:10 Եւ երկարեալ յորդութեան ձեանն, եւ խստութեան սառնամանեացն, ջոկք ձիոցն եւ ջորեացն ընդարմացեալ ոչ կարացին շարժել։ Իսկ հետեւակքն՝ ի զօրացն՝ ի դառնութենէ սառնամանեացն ծայրք ոտիցն եւ ծայրք ձեռացն իբրեւ ի հրոյ կիզեալք, հատեալք անկանէին. եւ վրանացն լարքն եւ ցիցքն ընդ երկիր կապեալ ի սաստկութենէ դառնութեան արկածիցն՝ անշարժ մնացին:
| 4:10 With the prolongation of the snowstorm and [the continued] severity of the icy cold, herds of horses and mules became numbed and were unable to move. As for the army’s infantrymen, the cold caused their fingers and toes to fall off, as if scorched by fire. Furthermore, the cords and stakes for the tents could not be moved, since they had become stuck to the ground from the severity of the bitter storm:
| 4:11 Եւ այս որպէս ինձ թուի հատուցումն նոցա անողորմ սրոյն, զոր նոքա ի վերայ քրիստոնէիցն ածին. այլ թէպէտ նոքա վասն մեղացն մատնեցան, որ սոցա պարտ էր ողորմել, որպէս եւ ցԲաբելացին ասէր Աստուած. «Ես մատնեցի զժողովուրդ իմ ի ձեռս քո. եւ դու ոչ արարեր ի վերայ նորա ողորմութիւն» [Ես. Խ Է 6]։ Վասն այնորիկ դառն սառնամանեօք տանջեցան, ոչ ի բարձր լերինս, այլ ի խորագոյն դաշտս եւ ի կարի ջերմինս՝ ի տեսիլ թշնամեացն իւրեանց. որպէս առ Մովսէսիւ Եգիպտոս հարաւ կարկտիւ եւ եղեմամբ, որ չէր ըստ բնութեան երկրին. ուստի բարբարոսքն ծանեան յայտնապէս, եթէ ձեռն ամենակալին պատերազմի ընդ նոսա:
| 4:11 It seems to me that this was recompense for the merciless sword which they had let loose on the Christians. For although [the Abkhaz] were subjected to this [treatment] because of their sins, nonetheless, they should have been pitied, as God had said to the Babylonians “ I gave My people into your hand; you showed them no mercy” [Isaiah 47.6]. Consequently, they were tormented with the bitter cold, not on lofty mountains but on deep and very temperate plains, in full view of their enemies. [Her] was just as Egypt had been in Moses’ day— afflicted with hail and drizzling rain— quite out of keeping with the nature of the area. Thus, did the barbarians clearly realize that it was the hand of the All- Mighty which was warring with them:
| 4:12 Եւ ի լինել այսորիկ այսպէս, որք ուժով եւ զօրութեամբ մնացին՝ ելեալ յերիվարսն թագաւորաւն հանդերձ, իբր ի թշնամեաց հալածեալք ի սառնամանեացն՝ ոչինչ փոյթ առնելով ընչից, անցանէին ի գաւառն Արծրունեաց։ Զոր տեսեալ քաղաքին, յանկարծակի գրոհ տուեալ ի դուրս ելանէին, եւ մեծաւ խնդութեամբ դիմեալ ի վերայ, լցան աւարաւ ի ձիոց եւ ի ջորեաց եւ ի վրանից եւ յայլ կազմածէ, զոր նոքա չկարացին պէտ առնել, այլ ի ցրտոյն վարանսն էին:
| 4:12 Now when this had so transpired, those who had any power and strength left, mounted their horses, together with the king, and crossed over to the Arcrunik’ district, forgetting about their belongings, and driven by the cold as if pursued by enemies. When [the inhabitants] of the city [of Her] saw [the Byzantine departure], they suddenly rushed forth and joyfully pounced upon [what had been left], filling up with booty of horses, mules, tents and other stuff which [the Byzantines] had been unable to concern themselves with, being dazed by the cold:
| 4:13 Իսկ թագաւորն նախատեալ յաւարառուացն՝ ծանեաւ յայտնապէս թէ ձեռն տեառն մատնեաց զՎիրս ի ձեռս նորա, որպէս ի գիրս թագաւորութեանն գրեալ է. «Ոչ, ասէ, իւրով զօրութեամբ զօրանայ հզօրն, այլ տէր տկարացուցանէ զհակառակորդն» [Ա Թագ. Բ 9]։ Ապա շարժեալ թագաւորն զօրօքն՝ անցանէ ընդ բազում օթեւանօք, երթեալ հասանէ ի քաղաքն իւր ի Կոստանդնուպօլիս. եւ կացեալ ամս երիս, արձակէ բազում պարգեւօք զորդի Ափխազին, եւ ինքն զմահու ցաւ ջերանի:
| 4:13 Now the emperor, ridiculed by the looters, clearly realized that the hand of the Lord had given the Georgians into his hand, as is written in the book of Kings “ The mighty does not wax strong by his own might; rather the lord weakens his adversary” [I Kings 2.9]. Then the emperor and his troops moved on, passing numerous lodging- places, and reached his city of Constantinople. After three years he released the son of the Abkhaz [king] with many gifts:
| 4:14 Բայց քանզի Կոստանդին նորին հարազատն եւ թագակիցն ի Նիկիացւոց գաւառին էր, զոր հրամայէ թագաւորն խնդրակս առաքել, որպէս զի փութով առ նա հասցէ։ Իսկ որք հրամանատարքն էին՝ բանիւք հաւանութիւն տային, բայց թագուցանէին առ ինքեանս զհրամանս թագաւորին. քանզի ոչ կամէին եթէ Կոստանդին թագաւորեսցէ։ Զոր յետ բազում հրամայական բանից ծանուցեալ ինքնակալին զխորամանկութիւն նոցա, հրամայէ սպասաւորացն՝ եթէ Ձի ածէք ինձ. եւ յարուցեալ ի մահճացն նստաւ ի վերայ ձիոյն, եւ ելեալ արտաքս ի պալատէն ի տեսիլ քաղաքին. զոր տեսեալ բազմաց՝ յերկիւղէն ի խաւարչտին տունս երթեալ սուզանէին:
| 4:14 He himself grew ill with the pain of death.
However, since [Basil’s] brother and co- emperor, Constantine ( Kostandin), was in the district of the Nicaeans, the emperor ordered that messengers be sent so that [Constantine] would come to him speedily. Now those who were [the military] commanders, although they verbally consented [to the order], nonetheless concealed the emperor’s command amongst themselves, because they did not want Constantine to be emperor. After issuing many commands, the emperor perceived their guile and he ordered his attendants: “ Bring me a horse!” Getting out of bed, [Basil] mounted the horse, and rode outside the palace in view of the city. When many [people] saw this, in dread they went and submerged themselves in dark [underground] chambers:
| 4:15 Ապա խնդրակքն ելեալ զԿոստանդին փութապէս անդր հասուցանէին, զոր տեսեալ թագաւորին՝ եդ զթագ թագաւորութեանն ի գլուխ նորա եւ հաստատեաց զնա թագաւոր, եւ պատուէր ետ նմա՝ որպէս Դաւիթ Սողոմովնի, զխռովիչս թագաւորութեանն, եւ զայնոսիկ որ ոչ կամէին զթագաւորելն նորա ի վերայ իւրեանց, ոչ պահել կենդանի. բայց ոչ որպէս Դաւիթ, թէ Պատճառաւ որսասջիր։ Եւ ինքն առեալ զոտս ի մահիճս իւր՝ պակասեաց, եւ զկնի երկու աւուր բարձաւ ի միջոյ. որ թագաւորեաց ամս յիսուն:
| 4:15 Then the messengers, having picked up Constantine, quickly brought him [to Constantinople]. When the emperor saw this, he placed the crown of the kingdom on [Constantine’s] head and confirmed him as emperor. He instructed him, as David [had advised] Solomon not to leave alive those who were stirring up the realm and those who had not wanted him to rule over them. But not as David, [rather] he should seek other causes [for putting them to death]. Then [Basil] took himself to bed, and grew weak, and after two days, died [A.D. 1025]. He had reigned for fifty years:
| 4:16 Բայց եւ ի մահուան նորա նշան իմն սքանչելեաց ցուցաւ յերկնից, ի ժամու երեկոյին՝ յորում նա զհոգին փչեաց, վերին եթերն հերձեալ հրոյ փայլակն յանկարծակի ի դուրս անկեալ. զոր առհասարակ ամենեցուն տեսեալ, զմահ թագաւորին, ասեն, գուշակէ:
| 4:16 While he was dying a certain marvelous sign appeared in the heavens. In the evening, as he was breathing his last, a lightning bolt of fire split the upper Ether and suddenly fell down. Everyone saw it and said that it presaged the emperor’s death:
|
|