6:1 Յաղագս թէ ինչ որ հաւասար, եւ է ինչ որ աւտար ի Մովսիսէ պատմեն այլքն հնախաւսք, եւ յաղագս Ոլիմպիոդորայ փիլիսոփայի անգիր հին զրուցացն:
| 6:1 Concerning the fact that other antiquarians’ accounts sometimes agree and sometimes disagree with Moses, and concerning the unwritten ancient stories of the philosopher Olympiodorus:
|
6:2 Զհաւաստին որչափ կարացեալ ի բազմացն ընտրեալ բանից` կարգեցաք զծնունդս երից որդւոցն Նոյի ցԱբրահամ եւ ցՆինոս եւ ցԱրամ. որում ոչ զոք ընդդիմանալ կարծեմ ի միտս ունողացն. բայց եթէ զճշմարտութեանն ոք խորհելով քակել զոճ` յառասպելս զճշմարիտ բանս ախորժելով փոփոխել փութասցէ:
| 6:2 Choosing to the best of our ability what is reliable from many sources, we have set out the generations of the three sons of Noah as far as Abraham and Ninos and Aram. I think that no right- minded person will object to this; but if anyone is planning to upset the whole system of truth, let him happily endeavor to change these true accounts into fables:
|
6:3 Եւ յայսոսիկ իւրաքանչիւր միտք որպէս կամին` ուրախասցին:
| 6:3 But let each one please his mind in these matters as he will:
|
6:4 Այլ եթէ շնորհակալ եւ մերոցս տքնութեանց եւ ջանից լինիցիս, ո՛վ ուսումնասէր դու եւ յայսոսիկ զմեզ աշխատեցուցանաւղ, անցից սակաւ բանիւք յիշատակաց յաղագս որոյ վերագոյնդ կարգեցաք, թէ ո՛րպէս առաջինքն ի վիպասանացն յաղագս այսորիկ հաճեցան շարագրել. թէպէտ եւ ոչ ունիմ այժմ ասել, յամբարանոցս մատենից թագաւորա՞ցն այսպէս արդեաւք գտեալ, եթէ ըստ ախորժելոյ որպէս կամեցան իւրաքանչիւրքն փոփոխել զանուանս եւ զզրոյցս եւ զժամանակս, եւ կամ վասն այլ զինչ եւ իցէ պատճառանաց:
| 6:4 But if you are grateful for our vigils and efforts, O friend of learning and patron of our labors, I shall briefly recapitulate what I set out above: how the first story tellers were pleased to write on this matter, although I am not now able to say whether such materials existed in this form in the royal libraries or whether each one of them delighted in changing the names and the stories and the times according to his whim, or for some other reason:
|
6:5 Բայց որպէս ի սկզբանն երբեմն ճշմարտեն, երբեմն ստեն - որպէս յաղագս նախաստեղծին, ոչ առաջին մարդ ասելով զնա, այլ թագաւոր, սոյնպէս անուն խժական նմա եւ աննշանակ կոչելով, եւ ամս տալով երեսուն եւ վեց հազար. իսկ թուով նահապետացն եւ ջրհեղեղին յիշատակաւ` զոյգ եւ հաւասար Մովսիսի, - նոյնպէս եւ յետ ջրհեղեղին երիս կարգելով արս անուանիս յառաջ քան զաշտարակաշինութիւնն, զկնի նաւարկութեանն Քսիսութրեայ ի Հայս` ճշմարտեն. իսկ անուանցն փոփոխմամբ եւ բազմաւք այլովք ստեն:
| 6:5 But as for the beginning i. e. Creation sometimes they tell the truth, sometimes they lie. For example, just as they call the first created not the first man but the first king, so they give him a barbaric name, attributing to him thirty- six thousand years; whereas in the number of the patriarchs and the mention of the Flood they concur and agree with Moses. Similarly, when after the Flood they enumerate three famous men before the building of the tower but after the voyage of Xisut’ra to Armenia, they are correct; but in changing the names and in many other ways they lie:
|
6:6 Բայց ես այժմ ուրախացայց, հաւ առնելով առաջիկայիցս իմոց բանից ի սիրելւոյն իմմէ եւ քան զշատս արդարախաւսողէ, ի Բերոսեանն Սիբիլլայ:
| 6:6 But now I shall be happy to begin my present account quoting from my beloved Sibyl, Berossus, who is more truthful than most other historians:
|
6:7 Յառաջ քան զբուրգն, ասէ, եւ զբազմաբարբառն լինել ձայն ազգի մարդկան, եւ զկնի նաւարկութեանն Քսիսութրեայ ի Հայս` Զրուանն եւ Տիտանն եւ Յապետոսթէ լինէին իշխանք երկրի:
| 6:7 Before the tower,” he says, “ and before the race of mankind became multilingual, but after the voyage of Xisut’ra to Armenia, the rulers of the land were Zrvan, Titan, and Yapetost’ē:
|
6:8 Որ ինձ թուին Սեմ, Քամ եւ Յաբեթ:
| 6:8 These seem to me to be Sem, Ham, and Yapheth:
|
6:9 Եւ ի բաժանել սոցա, ասէ, զամենայն տիեզերս ընդ իւրեանց իշխանութեամբ` հարստացեալ տիրէ ի վերայ երկոցունցն եւս Զրուանն:
| 6:9 And when they had divided the whole world under their dominion,” he says, “ Zrvan prevailed and ruled over the other two:
|
6:10 Զոր աստ ուրեմն Զրադաշտ մոգ, արքայ Բակտրիացւոց, որ է Մեդաց, սկիզբն եւ հայր աստուածոցն ասաց լինել. եւ բազում այլ ինչ զնմանէ առասպելեաց, զոր անտեղի է մեզ այժմ երկրորդել:
| 6:10 Zradasht, the magus and king of the Bactrians, who are the Medes, said that he was the origin and father of the gods. He also said many other fables about him, which are inapposite for us to repeat now:
|
6:11 Արդ` ի բռնանալն, ասէ, Զրուանայ` ընդդիմացան նմա Տիտանն եւ Յապետոսթէ, ի մարտ պատերազմի ընդ նմա գրգռելով, վասն զի թագաւորեցուցանել զորդիս իւր ի վերայ ամենեցուն խորհէր:
| 6:11 But when Zrvan became a tyrant,” he says, “ Titan and Yapetost’ē opposed him, waging war against him, for he was planning to make his own sons kings over everyone:
|
6:12 Եւ յայսպիսում խռան յափշտակեաց, ասէ, Տիտանն զմասն ինչ ի ժառանգութենէ սահմանացն Զրուանայ:
| 6:12 And in this confusion,” he says, “ Titan seized a part of the allotted territory of Zrvan:
|
6:13 Աստ ի մէջ անցեալ քոյր նոցա Աստղիկ` համոզեալ դադարեցուցանէ զաղմուկն. եւ յանձն առնուն թագաւորել Զրուանայ. բայց դաշինս ուխտից եւ երդմանց ի միջի հաստատեն, սպանանել զամենայն արու` որ ծնանիցի Զրուանայ. զի մի ազգաւ ի վերայ նոցա թագաւորեսցէ:
| 6:13 But here their sister Astḷik intervened and by persuasion stopped the disturbance. They agreed that Zrvan should reign, but made a sworn compact between them to kill every male that would be born to Zrvan, lest through his offspring he rule over them:
|
6:14 Ուստի եւ արս հզաւրս ի Տիտանացն ի վերայ ծննդոց կանանց նորա կարգէին:
| 6:14 Therefore they set strong men from among the Titans to supervise the childbirths of his wives:
|
6:15 Եւ սպանեալ զերկուս ոմանս վասն երդմանն եւ ուխտին հաստատուն կալոյ` խորհի այնուհետեւ քոյր նոցա Աստղիկ հանդերձ կանամբք Զրուանայ, հաւանեցուցանել զոմանս ի Տիտանացն` ապրեցուցանել զայլ մանկունս, եւ յարեւմուտս կոյս յուղարկել ի լեառնն, որ անուանեալ կարդային Դիւցընկէց, իսկ այժմ կոչի Ոլիմպոս:
| 6:15 They had killed two children to uphold the sworn covenant when their sister Astḷik, with Zrvan’s wives, decided to persuade some of the Titans to let the other children live and to send them to the west to the mountain that used to be called Diwts’ěnkēts’ but that is now called Olympus:
|
6:16 Արդ` զայսոսիկ այլ ոք թէպէտ առասպելս, թէպէտ ճշմարտութիւն հաշուեալ համարեսցի` բայց որպէս ես հաւանեալ եմ, բազում ինչ ճշմարիտ է:
| 6:16 Now whether someone else considers these to be fables or whether he reckons them to be the truth, nonetheless, as I am persuaded, there is much truth to them:
|
6:17 Քանզի եւ որ Կիպրացւոց Կոստանդեայ եպիսկոպոս Եպիփանոս ի Հերձուածոցն Յանդիմանութեան, յորժամ ճշմարիտ եւ արդարադատ զԱստուած ձեռնարկէ ցուցանել, եւ վասն ջնջելոյ որդւոցն Իսրայէլի զեաւթն ազգսն ասէ այսպէս, եթէ արդարադատապէս Աստուած զազգսն զայնոսիկ ջնջեաց յերեսաց որդւոցն Իսրայէլի. զի ի բաժին որդւոցն Սեմայ հասեալ էր երկիր կալուածոցս այսոցիկ, եւ բռնութեամբ Քամայ ի վերայ եկեալ յափշտակեաց զերկիրն:
| 6:17 For Epiphanius, bishop of Constantia in Cyprus, in his Refutation of the Heresies, when he undertakes to show that God is true and righteous even when the sons of Israel destroyed the seven races [cf. Acts 13:19], speaks thus: “ Justly did God destroy these races from before the face of the sons of Israel, because in the division the area of these territories had fallen to the sons of Sem but Ham had attacked them and seized that land by force:
|
6:18 Իսկ Աստուծոյ իրաւունս պահեալ զերդման ուխտին` վրէժ հատուցանէ ազգին Քամայ, ի բաց դարձուցանելով զժառանգութիւնն` որդւոցն Սեմայ:
| 6:18 But God preserved the rights of the sworn covenant and exacted retribution from the race of Ham, restoring his inheritance to the sons of Sem:
|
6:19 Այլ զՏիտանսն եւ զՌափայիմսն յիշեն աստուածային Գիրք:
| 6:19 Now the divine Scriptures mention the Titans [cf. 2 Kings 5:18, etc.] and the Raphaim:
|
6:20 Բայց պարտ է մեզ զոմանց անգիր հին զրոյցս, որ պատմեալ եղեն վաղ ուրեմն ի մէջ իմաստնոցն Յունաց, եւ հասին մինչեւ ի մեզ այս զրոյցք ի Գորգի եւ ի Բանան անուն կոչեցելոց, եւս երրորդ ոմն Դաւիթ, թէպէտ եւ յոյժ սակաւուք` երկրորդել:
| 6:20 But as for certain old unwritten tales that circulated in earlier times among the wise men of the Greeks and that have come down to us through writers called Gorgias and Banan and a third one called David, these we must repeat, though briefly:
|
6:21 Յորոց մի ոմն ի նոցանէ, վարժեալ փիլիսոփայութեամբ, ասէր այսպէս, թէ «Ո՛վ ծերք, յորժամ էի ի մէջ Յունաց զիմաստութիւն վարժելով` դէպ եղեւ ի միում աւուր, զի վասն աշխարհագրութեանց եւ բաժանմանց ազգաց ի մէջ արանց իմաստնոց եւ հմտագունից բան ճառիւր. ոմանք այլազգաբար եւ ոմանք այլաբանաբար զրոյցս մատենից տային. իսկ որ կատարելագոյնն էր ի նոսա, Ոլիմպիոդորոս անուն, այսպէս ասաց. «Պատմեցից ձեզ, ասէ, եւ զրոյցս անգիրս յաւանդութենէ ի մեզ հասեալ, զորս եւ բազումք ի գեղջկաց զրուցեն մինչեւ ցայժմ:
| 6:21 One of these men, learned in philosophy, spoke as follows: “ Old men, when I was among the Greeks studying wisdom, it happened one day that the conversation turned to questions of geography and the division of the races. Some interpreted the stories found in books in one way, others in another, but the most competent among them, Olympiodorus by name, said this: ‘ I shall tell you, ’ he said, unwritten tales that have come down to us by tradition and that many villagers retell to this day:
|
6:22 Մատեան լեալ զՔսիսութրեայ եւ զորդւոց նորա, որ այժմ ոչ ուրեք երեւի, յորում, ասեն, կարգ լեալ բանից այսպիսի:
| 6:22 There is a book about Xisut’ra and his sons that now can nowhere be found, in which, they say, is the following account:
|
6:23 Յետ նաւելոյն Քսիսութրեայ ի Հայս եւ դիպելոյ ցամաքի, գնայ, ասէ, մի յորդւոց նորա կոչեցեալն Սեմ ընդ արեւմուտս հիւսիսոյ դիտել զերկիրն, եւ դիպեալ դաշտի միում փոքու առ երկայնանստիւ միով լերամբ, գետոյ ընդ մէջ նորա անցանելով, ի կողմանս Ասորեստանի, դադարէ առ գետովն երկլուսնեայ աւուրս, եւ անուանէ յանուն իւր զլեառնն Սիմ, եւ դառնայ անդրէն յարեւելս հարաւոյ, ուստի եկն:
| 6:23 After Xisut’ra sailed to Armenia and came upon dry land, it says, one of his sons, called Sem, went to spy out the land to the northwest. Reaching a small plain beside a long mountain, through which a river flowed in the direction of Assyria, he lingered by the river for two months and called the mountain after his own name Sim. Then he returned to the southeast whence he had come:
|
6:24 Իսկ ի կրտսերագունից որդւոցն նորա Տարբան անուն, երեսուն ուստերաւք եւ հնգետասան դստերաւք եւ նոցին արամբք մեկնեալ ի հաւրէն` բնակէ անդէն ի նոյն գետեզեր, յորոյ անուն եւ զգաւառն անուանէ Տարաւն, եւ զանուն տեղւոյն ուր բնակեցաւն` կոչէ Ցրաւնս. զի անդ զառաջինն սկիզբն եղեւ բաժանելոյ որդւոց նորա ի նմանէ:
| 6:24 But one of his youngest sons, called Tarban, with thirty brothers and fifteen sisters and their husbands, left his father and dwelt by the same riverbank, from whose name he called the province Tarawn; and he called the place where he had dwelt Ts’rawnk’, for there the dispersion of his sons from him had its first origins:
|
6:25 Նորին դարձեալ եւ առ եզերբ սահմանացն Բակտրիացւոց ասէին բնակել սակաւ աւուրս, մնացեալ եւ մի ոմն յորդւոց նորա անդ:
| 6:25 The same Tarban again, they say, dwelt for a few days on the confines of Bactria, and one of his sons remained there:
|
6:26 Քանզի կողմանք արեւելից Զրուան զՍեմ կոչեն, եւ Զարուանդ զգաւառն անուանեալ ասեն մինչեւ ցայժմ:
| 6:26 For the eastern regions call Sem Zrvan, and the district is called Zaruand up to now:
|
6:27 Բայց առաւել յաճախագոյն հինքն Արամազնեայց ի նուագս փանդռան եւ յերգս ցցոց եւ պարուց զայսոսիկ ասեն յիշատակաւ:
| 6:27 But very frequently the old descendants of Aram make mention of these things in the ballads for the lyre and their songs and dances:
|
6:28 Եւ այսոքիկ զրոյցք սուտ եւ կամ թէ արդարեւ լեալ` մեզ չէ ինչ փոյթ:
| 6:28 And whether these tales are false or true is of no concern to us:
|
6:29 Այլ վասն գիտելոյ քեզ զամենայն, որ ինչ ի լրոյ եւ որ ինչ ի գրոց` անցանեմ ընդ բնաւն ի գիրսս յայսոսիկ, զի իմասցիս զառ քեզ պարզմտութիւն իմոց խորհրդոցս:
| 6:29 But I am repeating in this book all that comes from hearsay and from books so that you may know everything and understand the sincerity of my regard for you:
|