18:0 Յետ մահուանն Մոնոմախին, մռնչեալ առիւծաբար գազանութեամբ մատակ առիւծն ի խշտիս իւր, այն որ յառաջ ցուցաւ Դանիէլի ի տեսողութեան իւրում, եւ կոչեալ զգլխաւորս քաղաքին, եւ զմեծամեծս յիշխանացն, ասէ ցնոսա. Թէ ոք ի ձէնջ վստահանայ ելանել զօրօք յարեւելս, եւ դադարեցուցանել զգոռն Պարսից, եւ նուաճել զաշխարհն ի խաղաղութիւն, յայնժամ թո՛ղ համարձակ գայ նստի թագաւոր. յԱստուծոյ իրաւանց նա է արժանի թագաւորութեան:
| 18:0 After the death of Monomachus [D.1055], that lioness with a lion’s frenzy was roaring in her lair [resembling] what Daniel had seen in his vision, in bygone times. Calling together the principals of the city and the very great princes, she said to them: “ If any of you is brave enough to take troops to the East, to end the turmoil [caused by] the Persians, and to pacify the land, then let him come boldly and sit as king. By God’s laws such a one is deserving of the realm:
|
18:1 իսկ թէ ոք չառնու յանձն զասացեալս, տեղապահ ես բաւական եմ։ Զայս լուեալ իշխանացն, գնացին առանց պատասխանի տալոյ յիւրաքանչիւր ի գբայաթ:
| 18:1 But if none of you dares do as I said, I am sufficient as a substitute.” When the princes heard this, without replying each went to his palace:
|
18:2 Իսկ թագուհւոյն զՍուլտանն իբրեւ զքաղցեալ գազան՝ տրոց առատութեամբ յագեցուցեալ, մինչ զի մոռանալ նմա զի վերայ մեր զյառնումն. այլ անդրէն ի Բաբելովն եւ որ զնովաւ կողմամբքն յուզէր զմարտն. քանզի յոյժ պատերազմասէր էր այրն։ Բայց որ մերոյս էին սահմանակիցք եւ դրացիք՝ խանձեալ, ոչ դադարեցին զամառն եւ զձմեռն յապականելոյ զաշխարհս Հայոց:
| 18:2 Now the queen satiated the Sultan as though he were a famished beast, giving him such a plethora of gifts that he forgot to attack us. Rather, he continued fighting in Babylon and the surrounding areas, since he was a very martial man. However, neither summer nor winter did those aroused neighbors of ours, or those whose borders marched with ours cease coming and sullying the land of Armenia:
|
18:3 քանզի դիտօք որոնէին, եւ ուր լսէին զմարդաբնակ տեղեաց, գիշերագնաց եղեալ՝ յանկարծուստ ի վերայ անկանէին, եւ նորանշան հարուածովք անողորմաբար զամենեսեան առհասարակ սատակէին:
| 18:3 For by means of spies they sought out and discovered where the populated places were. Then at night they would suddenly fall on them, and with unheard of blows, put everyone to death:
|
18:4 Եւ անհոգացեալ յերկիւղից՝ բազում աւուրս առնէին ի տեղւոջն, մինչեւ խիլ արկեալ տանցն, եթէ ուրուք կայր ինչ ի թաքստեան՝ զամենն հանեալ, եւ բնաբարձ աւերմամբ քանդեալ զվայրն, առեալ զառ եւ զգերի՝ յաշխարհն իւրեանց դառնային:
| 18:4 Unconcernedly and fearlessly they would remain many days in [one] spot until they had examined the houses to see if anything [of value] lay concealed there. They would remove everything leaving the place totally demolished, and then, taking the booty and captives, they would return to their own land:
|
18:5 Եւ քանզի աւան մի էր գաւառին Բասենոյ՝ մերձ առ ստորոտով լերինն որ կոչի Ծիրանիս, եւ անուն նորա Օկօմի, մարդաշատ եւ ընչաւէտ:
| 18:5 There was a populous and rich awan in the Basen district close to the base of Ciranis mountain, named Okomi:
|
18:6 Յորոյ վերայ գիշերագնաց եղեալ անօրինացն յաւուր մեծի աստուածայայտնութեան տօնին, եւ քանզի ի սաստիկ սառնամանեաց դաշտին բրտացեալ էին ձեռք եւ ոտք մարդադէմ գազանացն, որք յորժամ հասին մօտ ի շէնն, գտին խոտ բազում ի դարմանս անասնոց դիզեալ, որում հուր հարեալ, եւ ի հրատին բորբոքմանէ առհասարակ դաշտն ամենայն իբրեւ միջօրէիւ լուսաւորեցաւ. առ որ կացեալ ջեռան ինքեանք եւ երիվարք իւրեանց:
| 18:6 At nighttime on the day of the great feast of Epiphany, the infidels approached it. Because of the severe frost on that plain, the hands and feet of these beasts in human form froze. Now when they drew near to the habitation, they spotted a good deal of fodder for the animals piled up. This they set on fire, and from the blaze of that fire they entire plain was lit up as though it were high noon. There [the Seljuks] stood warming themselves and their horses:
|
18:7 Եւ ապա լարեաք զաղեղունսն եւ մերկացուցեալ զզէնսն՝ յարձակեցան ի վերայ շինին, հեշտացեալք իբրեւ յամարայնի, եւ սուր ի վերայ եդեալ կոտորեցին առհասարակ զամենեսեան ոգիս իբրեւ երեսուն հազար, ոչ մնալով ի բնակչաց տեղւոյն եւ ոչ մի, բայց թէ ի ճանապարհի ուրեք ոք կայր:
| 18:7 Then, stringing their bows and baring their weapons they attacked the shen (“ settlement”) [battling] as easily as though it were summertime. They put to the sword [virtually] everyone, some [30,000] people, and none of the residents remained alive except for those who had gone journeying elsewhere:
|
18:8 Եւ արարեալ ի տեղւոջն աւուրս երիս, եւ բարձեալ եզանց եւ իշոց եւ ձիոց զամբարս ցորենոյ եւ զմթերս ընչից, եւ սակաւ ինչ ի պիտանեաց, զորս առեալ գերի, գնացին յաշխարհն իւրեանց։ Այլ զբազմադէմ չարիսն, զորս նոքա անդ գործեցին ընդ գրով ո՜վ կարիցէ արկանել։ Եւ այսպիսի ձեռնարկութեամբ ամայացաւ ի բնակչաց երկիրս ամենայն, ոչ մնալով կենդանի՝ բայց եթէ յամրոց ուրեք:
| 18:8 The Seljuks remained there for three days. Then, taking away all the accumulated grain, on the backs of oxen, asses, and horses, [taking] goods and a small number of useful items, and captives, they went off to their own land. Who can record the diverse evils which they wreaked on that place? As a result, the entire countryside became devoid of inhabitants, the only survivors being those secured into strongholds:
|
18:9 Իսկ թագուհւոյն կալեալ զթագաւորութիւնն ամս երկուս, եւ հասեալ ի խորին ծերութիւնն, հիւանդացաւ զհիւանդութիւն, որով եւ մեռաւ իսկ։ Որում եկեալ առաջի գլխաւորք քաղաքին՝ խնդրեն, թէ՝ Մինչդեռ կենդանի ես կացո՛ զոք թագաւոր, որպէս զի մնասցէ առանց խռովութեան քաղաքս:
| 18:9 Now after the Empress [Theodora] ruled the realm for two years, and having reached deep old age, she grew ill and died of that illness [A.D. 1056]. [Before she died] the principals of the city came before her and said beseechingly: “ While you are still alive, set up somebody as king so that the city will remain without agitation:
|
18:10 Որում հաւանեալ թագուհւոյն, հրամայէ զոմն ածել ի գլխաւորաց քաղաքին Միխայիլ անուն, որ իւր հարանցն ժամանակաւ լեալ էր ի պաշտօնէից պալատանն, այր հասակաւ խոնարհեալ յալիս, եւ ընչաւէտ յոյժ:
| 18:10 The queen agreed to this. She summoned one of the principals of the city, named Michael [VI, Stratioticus, 1056-1057], who, in the time of her fathers, had been an official at the palace, and who was quite old and exceedingly rich:
|
18:11 Եւ կացուցանէ զնա թագաւոր հաւանութեամբ քաղաքին. եւ ինքն զկնի երից աւուրց չոգաւ զճանապարհ ամենայն երկրի, ուր ի միասին թագաւորք եւ տնանկք ըստ դաւթական երգոյն։ Իսկ իշխանք աշխարհաց մեծամեծք եւ փոքունք յորժամ լուան զնորա թագաւորելն, եկին ամենեքին նմա ի հնազանդութիւն:
| 18:11 Theodora established him as emperor with the approval of the city. Then, after three days, she embarked upon that journey which, as the Davidic psalm says, all mortal kings and paupers must travel. Now as soon as the very great and the small princes of the lands heard about [Michael’s] enthronement, they all came forth to tender their submission:
|
18:12 Եւ զոր պարտ էր նմա ողոքական բանիւք եւ պարգեւաց առատութեամբ զամենեսեան ուրախ առնել, եւ ընդ ինքեան իշխանութեամբ ի հնազանդութիւն նուաճել. իսկ նա չմարդի գոլով՝ զՌոբովամուն ախտացեալ, զոմանս յիշխանաց պահէր՝ անարժան գոլ իշխանութեանն:
| 18:12 While [Michael] should have kept them happy with sweet words and generous gifts and kept them loyally under his sway, on the contrary, since he was uncivil, infected with Robovam’s disease, he kept some princes [with him], considering them unfit to rule:
|
18:13 Իսկ ընդ մեծամեծսն ատենախօս եղեալ, ասէ. Կամ ելէք ընդդէմ Պարսից ի պատերազմ, եւ մի՛ տայք զերկիր ապականել. կամ թէ ոչ, զձեր հռոգն հարկեցից Պարսից, եւ պահեցից զաշխարհս ի խաղաղութեան։ Որում ոչ հաւանեալ իշխանացն՝ ելին առանց պատասխանւոյ յերեսաց թագաւորին, եւ միաբանութեամբ դաշն արարեալ՝ անցին ընդ ծովն, եւ ժողովեցան զօրք բազումք, որոց ոչ գոյր թիւ:
| 18:13 At court he said to the grandees: “ Either go forth in war against the Persians and prevent the land from being ruined, or else I shall pay the Persians your stipends and thus keep the land in peace.” The princes did not accept this. Without replying they quit the emperor’s presence, formed an alliance, went overseas and assembled innumerable troops:
|
18:14 Որոց առաջնորդք էին Կոմիանոսն որ եւ թագաւորեացն իսկ եւ Կամենասն. եւ ապստամբեալք ի թագաւորէն երդմամբ չափ ոչ հնազանդել նորա թագաւորութեանն։ Եւ այս եղեւ ի հինգհարիւր վեց թուականիս մերոյ, յորում հոռոմ դիքտիոնի էր տասն:
| 18:14 The leaders [of these forces] were Komianos, who later ruled, and Kamenas [Comnenus]. Thus, did they rebel from the emperor and swore oaths that they would not submit to his rule. And this transpired in the year [506] of our [Armenian] era [1057], which was the tenth Byzantine indication:
|
18:15 Վա՜յ տարւոյն, վա՜յ աշխարհաւեր խորհրդոյն, յորում կործանեալ ապականեցան բնակիչք երկրի. քանզի դարձաւ յառաջին անզարդութիւնն ըստ աշխարհապատում բանին. «Երկիր, ասէ, էր ամայի եւ անպատրաստ. վասն զի մարդ չէր որ գործէր զերկիր:
| 18:15 Alas that year, alas that destructive plan by which the inhabitants of the country were ruined and destroyed! [The land] became unadorned as it had been at the Creation: “ The land was desolate and unprepared, for there was no one to work it:
|
18:16 Զի զոր օրինակ գեղեցիկ դէմք առն՝ ի ծաղկի հասակի սիրուն եւ ցանկալի տեսողացն ցուցանի, իսկ յորժամ զարդարիչ հոգին մահուամբ բաժանի ի նմանէ, յառաջին պայծառ եւ գեղեցիկ զարդուցն ահարկելի եւ անշուք ցուցանի տեսողացն, նաեւ գութն ընդ նմա հատանի. ըստ այնմ, եթէ «Մոռացեալ եղէ ես որպէս մեռեալ ի սրտէ:
| 18:16 It resembled the handsome face of a person in the flower of youth which always appeared very beautiful and agreeable to beholders; but when death has removed that embellishing soul, depriving [the face] of its former glow and beauty, to the beholders it seems ugly, unworthy of respect, frightening, and even unworthy of pity, as is said: “ I have passed out of mind, like one who is dead:
|
18:17 Ըստ նմին օրինակի եւ զերկիր է տեսանել. զի յորժամ մարդաբնակ շինութեամբ հարստանայ, յայնժամ երկրագործք առատութեան սերմամբ զանդաստանս լնուն. որք յորժամ բուսանին, կանաչագեղ տեսլեամբ զվայրսն վայելչացուցանեն, եւ բարձրաբերձ աճմամբ ի վեր ընձիւղին. եւ յորժամ զհասկիցն զկերպարանս ի գագաթունսն երեւեցուցանեն, յայնժամ թանձրախիտ բարձրութեամբն ամպաձեւ տեսողացն ցուցանի, եւ ի քաղցրաշունչ օդոյն՝ ճօճի, ճեմի զօրէն ծովային ալեաց:
| 18:17 Thus, was the country. For when it was still cultivated and full of people, the agriculturalists filled up their fields with plentiful seeds which, sprouting, dyed all the plains with rich green hues, and growing higher until ears appeared at their tips. Then with their dense height they looked like clouds, undulating in the soft breezes, or rippling like the ocean’s waves:
|
18:18 Այսպէս եւ հօտք անդէից արօտականաց ի հովիտս դալարաբեր բուսոց առ ցուրտ աղբերակամբք խայտան խաղան, եւ երկիր իբրեւ զդայեակ՝ գեղեցիկ դիմօք զարդարի նոքօք, ըստ այնմ, եթէ «Ցնծասցեն դաշտք, եւ ամենայն որ է ի նոսա:
| 18:18 So too did the herds and flocks leap and play in evergreen valleys by cold fountains, and the country, resembling a guardian took on a beautiful appearance because of them, as is said [in Scripture]: “ May the fields and all upon them rejoice:
|
18:19 Իսկ այժմ զնորին հակառակն տեսանեմք. երկիր աւերակ, թափուր ի բնակչաց. քաղաքք կործանեալք, եւ անդաստանք խոպանացեալք եւ փշաբերք, ահագին եւ զարհուրելի անցաւորացն ցուցանի:
| 18:19 Presently we see just the opposite: a country laid waste and empty of inhabitants, destroyed cities, uncultivated fields which produce thorns, reflecting frightful, terrible neglect:
|
18:20 Նաեւ քաղցրաձայն հաւուց տարմք, որք մարդասէր բարոյիւք ընտանի գոլով մերային ազինս, որ քաղցրանուագ եղանակօք զվայրսն հնչեցուցանեն, եւ յառաւօտինսն ճռուական երգովք եւ բարձրաձայն կարկաչիւք զերկրագործսն ի քնոյն դանդաղանաց իբրեւ խթանաւ զարթուցեալ, իւրաքանչիւր արուեստից պատրաստաբար յարդարէին:
| 18:20 The sweet- voiced flocks of birds have also vanished, the birds which by their human- loving nature had grown used to our species, which filled the land with their sweet melodies, with their morning twitter and loud chirpings, which, like a goad would rouse the farmer from lethargic sleep, calling each to his trade:
|
18:21 Բայց այժմ շէնք աւերակք եւ ամայիք եւ անմարդիք, եւ նոցա ոչ գոյ տեղի բնակութեան. զի ո՞ւր տառեղունքն բոյն կառուցանեն, եւ ո՞ւր տկարք ի թռչնոց ի նոսա ապաւինին ըստ սաղմոսին ձայնի. եւ կամ ո՛ւր ծիծառն զիւր վարանից բունիկն յարդարէ՝ աներկիւղ սնուցանելով զառ ի յինքենէ ծնեալսն։ Արդ այս աստանօր զտեղի կալցէ բանս. մեք ի գլխոյն սկիզբն արասցուք դժուարալուր եւ չար պատմութեանս:
| 18:21 Presently the cultivated places are in ruins, desolate, depopulated, and lacking places of habitation. Where do the storks build their nests? Where may the weaker birds find refuge in them, as is said in the Psalms. Where does the swallow in agitation fashion a nest to fearlessly raise her chicks? Let this matter rest here. We shall return to our sorrowful, unfortunate history:
|
18:22 Արդ յորժամ յերկուս բաժանեցաւ տունն Յունաց, եւ գաւազանն երկաթի՝ գաւազան եղեգնեայ ջախջախ եղեւ, զոր Ասորեստանեայն զԵգիպտացւոց թագաւորութիւնն նախատելով՝ այսպէս անուանէր. եւ կաթսայն որ Երեմիային յեռանդն ցուցաւ՝ որ ի հիւսիսոյ ի հարաւ ձգէր յայնժամ զցնցուղս եռանդեանն, այժմ ի հարաւոյ ի հիւսիս ահագին եռանդեամբ, եւ կիզեալ ապականեաց զազգս քրիստոնէից:
| 18:22 When the Greek kingdom was divided in two, the iron scepter became a broken reed ( just as the Assyrians insultingly styled the kingdom of Egypt), and the cauldron which was shown to Jeremiah, boiling and spilling over [afflicting] from north to south, now with its ferocious rolling boil spilled over, burning and destroying the Christian peoples from south to north:
|
18:23 Քանզի ըստ տէրունի հրամանին՝ թագաւորութիւն բաժանեալ ոչ կարէ կեալ, այլ կործանեալ է՝ արդարեւ եղեւ իսկ. քանզի յորժամ Պարսիկք գիտացին զսոցա մարտ եւ զհակառակութիւնս առ միմեանս, համարձակապէս ելին ի վերայ մեր անդադար երթեւեկս առնելով, տարաւ յանգ զաշխարհաւեր կործանումն:
| 18:23 For, as is said in the Lord’s command, “ The kingdom divided against itself cannot stand, but is destroyed,” so, truly, did it occur. Because as soon as the Persians realized that [the Byzantine nobles] were fighting and opposing one another, they boldly arose and came against us, ceaselessly raiding, destructively ravaging:
|
18:24 Արդ ի սկսանել տարւոյն, զորոյ զյիշատակն վայիւ արարաք, եւ նոքա իբրեւ զգայլս գիշախանձս՝ որք հանդիպին հօտի՝ որոյ ոչ գուցէ հովիւ, զի ոչ թէ իւրեանց կերովն միայն շատանան, այլ զամենայն ջանան կոտորել։ Նոյնպէս եւ ի Պարսից եկեալ զօրքն՝ ոչ թէ աւարաւ յագենային, այլ անյագ քաղց մերոյ սատակմանն ունէին. զի զոր աչօք տեսանէին, անհնար էր նմա ի ձեռաց նոցա պրծանիլ, մեծ բարեգործութիւն հաշուելով զայն:
| 18:24 From the very beginning of that year which we recalled above with woe, troops came from Persia resembling ravenous wolves which, upon encountering a flock unguarded by a shepherd, are not content merely with eating their fill, but try to kill all the flock, so the troops from Persia were not satiated by booty alone, but craved our deaths with voracious appetites. It was impossible for anyone they spotted to escape from their hands. They regarded that as a great deed of benevolence:
|
18:25 Արդ ի լինել մարտին Հոռոմոց, որդի Լիպարտին Իւանէ անուն, որում տուեալ էին ի պարգեւի տեղիս բնակութեան զմեծ աւանն Երիզայ ի գաւառին Հաշտենից, եւ որ շուրջ զնովաւ դաստակերտք, սա իբրեւ լուաւ զայն՝ թէ թագաւորութիւնն յերկուս բաժանեալ է, գնաց եւ խաբանօք էառ զամուրն Եղանց Բերդ կոչեցեալ, եւ արարեալ զայն ընդ իւրով ձեռամբ՝ դառնայ անդրէն ի գաւառն Աղօրի, եւ յամուրն որ կոչի Հաւաճիչ:
| 18:25 Now during the period of Byzantine warfare, Iwane, Liparit’s son, [was alive]. A dwelling place, the great Erizay awan in the Hastenic’ district, had been given to him as a gift together with the dastakerts (“ estates”) surrounding it. When [Iwane] learned that the [Byzantine] kingdom had been split in two, he went and deceitfully took the stronghold called Eghanc’ Berd. After taking it, he turned back to the district of Aghor and the stronghold called Hawachich’:
|
18:26 Եւ բարեկամաբար ել քաղաքն ընդ առաջ նորա. եւ դատաւորն որ ունէր զհոգս արեւելից՝ որ յայնժամ անդ հանդիպեցաւ, զոր իբրեւ ետես՝ վաղվաղակի ունել հրամայեաց։ Եւ առեալ ի նմանէ գանձ անչափ, եւ ձիս եւ ջորիս եւ զամենայն զոր ինչ եւ նա յարեւելից ժողովեալ էր, եւ զինքն եդ ի յԵղնուտն ի բանտի. եւ ինքն փոյթ ընդ փոյթ չոգաւ ի վերայ ամուր քաղաքին Կարնոյ:
| 18:26 The city went before him in friendship. There [Iwane] chanced to encounter the judge who was concerned with [the government] of the East. Instantly he ordered [the judge] arrested and he stripped him of inestimable treasure, horses, donkeys and everything else which he had amassed in the East, and then incarcerated him at Eghnut. [Iwane] hurriedly went against the secure city of Karin:
|
18:27 Եւ առ ժամ մի ջանայր խաբանօք, ասելով թէ՝ Ի թագաւորէն հրաման ունիմ, իմ է քաղաքդ, բացէք զդրունս, զի մտից։ Եւ իբրեւ այնու ոչ կարաց հնազանդեցուցանել, ապա մարտ եդեալ, պատերազմաւ կամէր տիրել քաղաքին:
| 18:27 For a while he attempted take it by deception, saying: “ I have an edict from the king. The city belongs to me. Open the gates so that I may enter.” When he was unable to subdue them in this manner, he fought, hoping to master the city through warfare:
|
18:28 Իսկ որ քաղաքին իշխանն էր, վաղվաղակի ծանուցանէր իշխանին որ նստէր յԱնի եւ ունէր զպատիւ մագիստրոսութեան. որ իբրեւ լուաւ, զմի ի գլխաւորացն հանդերձ զօրու առաքեաց ի վերայ նորա։ Իսկ նա իբրեւ ծանեաւ զայն, ասպատակաւ առ զերկիրն եւ դարձաւ ի տեղի իւր. եւ առաքեաց ի Պարսիկս բերել զօրս յօգնականութիւն իւր. այս եղեւ սկիզբն անհնարին չարեացս որ անց ընդ մեզ:
| 18:28 Now the prince of the city quickly informed the prince residing at Ani, who held the charge of magister. As soon as the latter heard what was going on, he sent one of his principals together with the troops against [Iwane]. But [Iwane] found out, pillaged that country, then returned to his own place. And he sent to the Persians to bring him auxiliary troops. This was the inception of unbelievable misfortunes which were visited upon us:
|
18:29 Զոր իբրեւ լուան անօրինացն ժողովք զհրաւէրն, ձայն տուեալ միմեանց, առժամայն ի մի վայր եկեալ, փութապէս առ նա հասանէին. իսկ նա իբրեւ ետես զբազմութիւն զօրացն, զահի հարաւ. եւ քանզի ոչ զոյր հակառակ ոք, քանզի իշխանն այն, յորոյ պատճառս նոքա եկին, յորժամ զխօշիւն առ զնոցա գալոյն, մտեալ ի մեծ ամուրն, ամրանայ:
| 18:29 When the infidels heard this invitation, they notified one another, quickly assembled at one place, and speedily reached [Iwane]. Seeing the multitude of their troops, he was awed. [g106] For there was none to oppose them. That prince because of whom [the Seljuks] had come, had secured himself into a great fortress, at the first clamor of their arrival:
|
18:30 Յայնժամ եկեալ զօրքն ասեն՝ Մեզ ճանապարհ ցոյց աւարի, զմեզ դատարկ մի՛ դարձուցաներ. իսկ նա անճարեալ, տայ նոցա առաջնորդ յիւրայնոցն, որք ելեալ եւ գիշերագնաց եղեալ ընդ անապատ վայրս, հասին ի վերայ գաւառին Խաղտեաց. Եւ յանհոգս կալեալ զնոսա, ըստ իւրեանց արիւնարբու բարուցն, որոց պատահեցան՝ զարսն զամենեսեան սրակոտոր արարին մինչեւ ի Խրթի անտառն Ճանեթոյ. եւ առեալ անչափ առ եւ գերի, դարձան մեծաւ յաղթութեամբ:
| 18:30 Then the troops which had come said: “ Show us a path of plunder; do not turn us away empty- handed.” Having no way out, [Iwane] gave them a guide from among his own men. They went at night, passing over the desolate places, and reached the Xaghteac’ district. Finding [the residents] uninformed, in accordance with their own blood- thirsty customs, they slaughtered all males [from Xaghteac’] as far as Xrt’i forest in Chanet’ia. Taking an unlimited amount of loot and captives, they turned back with great triumph:
|
18:31 Եւ եկեալ առ չարեաց առաջնորդն՝ մեծատուր պարգեւօք շնորհակալիս մատուցին նմա վասն ճանապարհի յաջողութեանն որ պատահեաց նոցա. եւ ապա գնացին յաշխարհն իւրեանց։ Եւ քանզի տեսին զերկիրն անտէրունչ եւ առանց պահապանի, վասն այնորիկ հուպ ընդ դարձ արարեալ ելին ի նոյն՝ չարին արբանեակք. եւ իջեալ ի գաւառն Մանանաղու, բաժանեցան յերկուս:
| 18:31 Then they went to that director of wickedness [Iwane], and thanked him with magnificent gifts for the success which they had encountered on the way. Thereafter they returned to their own land. But because they observed that the country was lordless and without a defender, those satellites of Satan soon returned [to Armenia]. They descended into the Mananaghi district and divided into two parts:
|
18:32 Մի բաժինն չոգաւ ի յԵկեղեաց, եւ անկեալ գիշերայն ի վերայ քաղաքին որ ի նմա, եւ զոր ի նմա գտին անպատրաստ եւ առանց զգուշանալոյ:
| 18:32 One detachment went to Ekegheac’ and attacked the city there at night. The city was unprepared and not warned of the Seljuks’ coming:
|
18:33 Զորոյ զաղետաւոր եւ զողորմագին չարեացն չեմ բաւական ընդ գրով արկանել. զի ի լուսանալ լալագին առաւօտուն՝ էր տեսանել տեսութիւն լի խռովութեամբ, որ եւ զքարինս անգամ եւ զանշունչ արարածս բաւական էր յողբս հառաչանաց շարժել. զի ո՞յր ուրուք ի տեսողացն ոչ բեկանէր սիրտն, եւ ոչ զդողի հարկանէր անձն, եւ ոչ խաւարամած միգաւ մթանայր լուսարանք երեսացն. զհրապարակս լի դիակամբք տեսանել, եւ զտունս զընդարձակ սրահս եւ զնրբափողոցս եւ զցանգս այգեաց:
| 18:33 I am incapable of recording the disastrous, pitiful evils [visited upon that city]. When day dawned, such a lamentable spectacle of agitation was revealed that it even would have made the very stones and inanimate objects sigh. What spectator’s heart would not break, who would not be seized with trembling, whose eyes would not cloud over and grow dim? The squares, homes, and vast chambers, the lanes and vineyards were choking with corpses:
|
18:34 Եւ գրեթէ ամենայն սահմանք քաղաքին ներկեալ էր արեամբ կոտորելոցն. ուր եւ զբազումս դեռ ի հոգիս էր տեսանել, հատեալս ի ձայնէ դժուարապէս շնչելով, եւ զայս անողորմաբար չարաչար վիրաւորեալս. զկիսոցն զփորոտիսն հեղեալ եւ զլեարդն հանեալ եւ ի բերանն եդեալ, էր զի կենդանւոյն իսկ ուտել բռնադատէին:
| 18:34 Virtually the entire confines of the city were dyed red with the blood of the slain. There were many who yet lived, unable to speak, breathing with difficulty. As for the severely wounded, [the Seljuks] mercilessly tore out their intestines and livers, stuck them in their mouths and forced them to eat while they yet lived:
|
18:35 Ո՜վ քո, Աստուած, յայնժամ ներողութեանդ, ո՜վ մերոյ չարեացս առաւելութեան. զի այս երեքտասան ամ է որ զայսպիսի անհանդուրժական կիրս կրեն ազգ քրիստոնէից, եւ չշիջաւ սրտմտութիւն բարկութեան տեառն. այլ տակաւին ձեռն իւր բարձրացեալ է՝ լի բաժակաւ յանապակ գինւոյ արբուցանել՝ արբուցումն չար:
| 18:35 Oh God, for Your forgiveness then! Oh, the great number of our evil deeds! For this is the thirteenth year that the Christians have born such intolerable disasters, yet the Lord’s wrathful anger has not been quenched. Still His hand is raised, with a cup of pure wine to make us drunk, in a foul drunkenness:
|
18:36 Ոչ եւս ի ներումն եւ յողորմութիւն, այլ ի հատուցումն ատելեաց. այսոքիւք պաշարեալ զքաղաքն եւ որ շուրջ զնովաւ գիւղք եւ ագարակք. մինչեւ չմնալ կենդանւոյ ուրուք ի մարդկանէ, բայց եթէ յամուրս ուրեք։ Իսկ անօրինացն լցեալք եւ յագեցեալք աւարաւն, հուր հարեալ քաղաքին, առեալ զգերի եւ զկապուտ գաւառին, դարձան անդրէն:
| 18:36 No more does He forgive and pardon, but would punish us hateful people. Thus, were the city, and the villages and fields surrounding it, besieged until there was no living human remaining except for those in the strongholds. The infidels, filled full and satiated with loot, set fire to the city, took captives and the pillage of that district, and then turned thence:
|
18:37 Այսոքիկ վշտամբեր պատմութիւնք քո, ո՜վ քաղաք, ոչ եւս քաղաք ապաստանի, այլ խորխորատ կորստեան ի քեզ բնակողացն, ի բազմադիմի չարեացն սակաւ ինչ նշանակեալք:
| 18:37 Such is your grievous history, oh city! No longer shall you be a city of refuge, but rather an abyss of ruin for those dwelling within you. Here we have recorded but a few of the diverse misfortunes visited upon Ekeleac’ district:
|
18:38 Եւ եկեալ անօրինացն՝ հասեալք ի գաւառն Կարնոյ մերձ ի գիւղն որ կոչի Բլուրս, եւ քանզի բնակիչք տեղւոյն շրջապատեալ պարսպաւ զբլուրն՝ ի վերայ հողոյ եդին զհիմունս նորա, ըստ տէրունական առակին, վասն որոյ ի գալ անօրինացն զօրէն յորդեռանդն հեղեղի, ի բախելն զնա՝ ոչ կարաց վայրկեան մի կալ ընդդէմ, այլ վաղվաղակի կործանեցաւ, եւ եղեւ կործանումն նորա աշխարհալուր եւ անմոռաց մինչեւ ի կատարած յաւիտենից:
| 18:38 The infidels came to the Karin district, to a village called Blurs, Since the residents of that place had enclosed the hill with a wall whose foundations they had laid on the soil ( as in the Lord’s proverb), when the infidels came like a raging torrent and struck against that wall, it did not withstand even for a moment, but quickly collapsed. Its collapse was heard throughout the world, and shall be remembered for all time:
|
18:39 Արդ զոր նոքա յոյս փրկանաց եւ տեղի ապաւինի կարծէին, եղեւ նոցա գուբ ապականութեան. եւ քանզի որ յայս կոյս գետոյն Եւփրատայ էին գիւղք եւ կրօնաստանք, ամենեքեան անդ էին հաւաքեալք, այլեւ յԱրծինն աւանէ բազումք, յորոց վերայ հասեալ թշնամեացն՝ առժամայն առակեցին զամուրս նորա:
| 18:39 For those who thought [the city] would be a place of salvation and refuge, it became a pit of ruin. For all the villages and religious establishments on this side of the Euphrates, as well as many people from the Arcn awan had assembled there. As soon as the enemy attacked, [the city’s] fortifications collapsed, and they rushed in:
|
18:40 Եւ մտեալ ի ներքս՝ ի փայլուն սուսերացն եւ ի ձայնէ լարից աղեղանցն, զդողի հարեալ ամենեցուն յերկիւղէն՝ իբրեւ շղթայիւք կապեալ եղեն։ Եւ քանզի ոչ գոյր իշխան եւ առաջնորդ, որ ահիւ եւ խրախուսանօք զնոսա յոգի զօրութեան վառէր ընդդէմ թշնամեացն, նահատակս քաջս յորդորելով՝ որպէս օրէն է ամենայն պատերազմողաց՝ վասն այնորիկ անտերունչք գոլով, ի տեսլենէ միայն լքան, լուծան, եւ խռովեցան, սասանեցան եւ ամենայն իմաստութիւն նոցա ընկլաւ:
| 18:40 The flashing of swords and the whizzing of bowstrings made everyone tremble with dread as if bound with chains. Since there was no prince nor leader there who, by threats and encouragement, might urge them to resist the enemy, urging them to be brave martyrs, as is meet for all warriors, the lordless citizens became horror- stricken at the mere sight [of the Seljuks]. They lost their senses, they gave up hope and went crazy:
|
18:41 Եւ սկսան ի միմեանց գողանալ զանձինս. ոմանք ի գալ գիշերոյն ընդ պարիսպն իջեալ՝ փախստական եղեն, եւ այլք կամօք անձնատուր եղեալ. իսկ որք ի ներքս մնացեալ, զպատերազմի հոգս թողեալ, խորափիտս փորեալ, ընդ հողով ծածկէին։ Յորոց վերայ համարձակեալ անօրինացն՝ սկսան կոտորել զնոսա, ո՛չ պատերազմի օրինակաւ, այլ իբրեւ զոչխարս արգելեալս ի բակի. զոմանս բուռն հարեալ եւ բերեալ առաջի, սուսերաւ զգլուխն հատանէին:
| 18:41 And they commenced hiding from one another. Some descended the walls at nighttime and fled, others voluntarily surrendered. Those who remained inside, abandoning all thought of resistance, dug caverns and hid underground. When the enemy attacked, they cut [the citizens] down, not after the fashion of a war, but as though they were slaughtering sheep penned up in a yard. Some [the Seljuks] seized, brought forward and beheaded with the sword:
|
18:42 Կրկին մահուամբ բառնային ի կենաց. շողալով սուսերին ի վերայ՝ որ քան զմահ դառնագոյն է, եւ մահու վճռաւ. եւ զոմանս ի դիմի հարեալ սուր ի ձեռին ունելով, եւ ի պատահելն գազանաբար ի վերայ յարձակեալ՝ հարեալ սուսերաւն զսիրտն, առժամայն սատակէին. իսկ զթանձրամարմինսն եւ զհարստակողսն յերկիր ի գուճս արարեալ, եւ պարզեալ զձեռսն ի ցիցս վարեալս՝ ի գետինն պնդէին:
| 18:42 They died a double death. More bitter than death was the scintillating of swords above them, then the death verdict. Swords in hand they came upon some, fell upon them like beasts, pierced their hearts and killed them instantly. As for the stout and corpulent, they were made to go down on their knees, and their hands were secured down by stakes:
|
18:43 եւ կորզեալ զմորթսն եղնգամբք հանդերձ յայսկոյս եւ յայնկոյս ընդ բազուկ եւ ընդ թիկունս մինչեւ ի ծայրս ձեռինն երկրորդի բռնաբար քարշեալ եւ հանեալ, լար աղեղանցն առնէին։ Ո՜հ. քանի՜ դառն է պատմութիւնս:
| 18:43 Then the skin together with the nails was pulled up on both sides over the forearm and shoulder as far as the tips of the second hand, forcibly removed, and [the Seljuks] fashioned bowstrings out of them. Oh, how bitter this narration is:
|
18:44 Իսկ զերիցանց եւ զկրօնաւորաց ո՞ր լսելիք տանին զնորանշան չարիսն՝ զոր նոքա կրեցին. զորոց ի կրծիցն ի վեր քերթեալ զմորթս՝ տարեալ երեսօքն հանդերձ զգլխովն շրջէին, եւ այնպիսի դառն տանջանօք տանջեալ, յետոյ ապա սպանանէին. որ զի քան զայս զի՞նչ այլ ոք դառն եւ անհնարին տանջանս իմանայցէ, որ եւ ի սրբոց վկայութիւնս չերեւի ուրեք եղեալ:
| 18:44 As for the presbyters and clerics, what ear could bear the unique tortures to which they were subjected? Their skin was flayed from the breast upward, over the face, and then twisted around the head. And only after so torturing them did [the Seljuks] kill them. Who has heard of more bitter, unbelievable tortures? We have not encountered any in the martyrdoms of the saints:
|
18:45 Արդ այսպիսօրէն գործով հատին սպառեցին զամենեսեան ի կենաց, մինչեւ խիլ արկեալ, եւ զկենդանւոյն թաղեալսն աշտէիւք չարաչար խոցոտելով սատակէին. որ եւ տանջելոցն վայիւք հնչէին առհասարակ արձագանք լերանցն:
| 18:45 By such deeds did they kill everyone. They even hunted after those survivors who were buried [in hidden chambers], killing them after wickedly stabbing them through. The mountains all resounded with the screams of the tortured:
|
18:46 Եւ յորժամ վճարեցին զամենեսեան ի կենաց, ապա զանկելոցն զամենեցուն զկուշտսն ծակեալ եւ զլեղիսն հանեալ՝ ի յամանս ժողովէին, գերի կանանցն զհետ իւրեանց ետուն տանել։ Այսպէս եղեւ վախճան կործանական բանտին. այսպէս մատնեալք եղաք ի ձեռս արանց չարաց եւ անողորմից, եւ ո՛չ եղեւ մեզ այցելութիւն ի տեառնէ, վասն զի ոչ լուաք նմա մինչեւ ի խաղաղութեան էաք:
| 18:46 When [most] of the people had been executed, [the Seljuks] then split open the sides of the slain, drained the bile into pans, and made the slave women take that along. So, ended that bad fortune. So were we betrayed into the hands of wicked, merciless men. Nor did the Lord visit us, since we did not heed Him when we dwelled in peace:
|
18:47 Նա կոչէր զմեզ աղերսական ձայնիւ ի ձեռն մարգարէիցն. «Եկայք, ասէ՝ լուարո՛ւք ինձ, եւ կեցցեն ի բարութեան անձինք ձեր, եւ եթէ ախորժելով լուիջիք ինձ՝ զբարութիւնս երկրի կերիջիք:
| 18:47 He beseeched us through His prophets, saying: “ Come, heed Me, and you shall dwell in goodness, and if you hear Me with joy, you shall enjoy the good things of the land:
|
18:48 Մեք ապախտ արարաք զբանս նորա. վասն այնորիկ եւ նա ո՛չ լուաւ մեզ ի ժամանակի նեղութեան, այլ դարձոյց զերեսս իւր ի մէնջ:
| 18:48 We neglected His words. Consequently, He did not hear us in our time of need. No, He turned His face away from us:
|
18:49 Եւ մատնեալ եղաք ի ձեռս թշնամեաց մերոց, եւ ատելիք մեր նեղեցին զմեզ, եւ արբեցաւ նետ նոցա յարեանց մերոց, եւ սուր նոցա եկեր զմիս անկելոց վիրաւորաց՝ արանցն պատերազմողաց մերոց. եւ գնացին այսու յաղթութեամբ յաշխարհն իւրեանց։ Իսկ զթիւ համարոյ անկելոցն եւ գերեացն՝ եօթն հազար ասացին՝ եւ կրօնաւորացն՝ վաթսուն:
| 18:49 And we were betrayed into the hand of our enemies, and straitened by those who hated us. Their arrows drank our blood, and their swords ate the flesh of our fallen wounded fighting men. In such triumph they went off to their own land. It is said that seven thousand [men and women] were killed or captured, and sixty clerics:
|