42:0 The Plot of Hasan and Atrnerseh to Assassinate Smbat:
| 42:0 Յաղագս չարութեան Հասանայ եւ Ատրներսեհի ընդդէմ Սմբատայ արքայի՝ առ ի սպանանել զնա:
|
42:1 About this time, the ostikan Yusuf rose in rebellion against the great caliph, and caused extensive carnage, after having renounced the command from the court and having cast it off to be trampled in the streets. When the caliph was informed of this, he immediately sent edicts and envoys to all the quarters of his domain and (asked them) to exact vengeance on the iniquitous rebel Yusuf:
| 42:1 Իսկ ոստիկանն Յուսուփ զայսու ժամանակաւ յապստամբութիւն զինքն զինեալ ընդդէմ ամիրապետին մեծի՝ ոչ սակաւ ինչ գործէր նախճիրս ընդդէմ նորա՝ ի բաց լքեալ ընկեցեալ եւ ի կոխումն գռեհաց տուեալ զհրաման արքունի. որում իրազգաց իսկ ամիրապետին գտեալ՝ վաղվաղակի հրովարտակս եւ դեսպանս յղէ ընդ բոլոր ծագս երկրի իւրոյ տէրութեանն, վրէժխնդրութիւն յարուցանել Յուսփայ՝ անիրաւ ապստամբին:
|
42:2 In like manner, he also sent one of his venerable secretaries to king Smbat with a strict decree, (demanding) that he might also venture to set forth with a large army in order to wreak vengeance of Yusuf, and promising him to forego a year’s tribute to the court:
| 42:2 Ըստ սմին այսմ սակի ապա եւ առ արքայ Սմբատ յղէ զոմն պատուական քարտուղար իւր անշուշտ հրովարտակաւ, զի եւ նա եւս միջամուխ լիցի զօրու բազմաւ երթալ ի վրէժխնդրութիւն Յուսփայ, եւ խոստացեալ եւս թողուլ նմա զամի միոյ զսակն արքունի:
|
42:3 Although the king was greatly displeased at this because of his pact with Yusuf, he was unable to set aside the royal command, and against his wishes, as well as out of respect to the secretary, he drew up his forces, marshalled them into battalions, and ordered them to be ready in arms and ornaments. He pretended to be more zealous than the others in exacting vengeance on the rebel, and made believe that he had sent as many as one thousand men to guide his march through Vaspurakan:
| 42:3 Իսկ թագաւորն թէպէտ եւ յաւէտ դժկամակ այսմիկ գտաւ վասն դաշանց սիրոյն, որ ընդ Յուսփայ եդեալ էր. սակայն ոչ կարացեալ լքանել ի բաց զարքունական հրամանն՝ ակամայ առ ականէ քարտուղարի զօր գումարէ, գունդ կազմէ, ի զէնս եւ ի զարդս պատրաստէ զամենեսեան՝ առաւել զինքն քան զյոքունս ցուցեալ ի վրէժխնդրութիւն ապստամբին. եւ արս իբրեւ հազար մի որպէս թէ թուեցուցանէր կարապետ առաջի իւր առաքեալ ընդ կողմն Վասպուրականի ընդ այն չուելոյ:
|
42:4 After the departure of the secretary, the king sent a confidential letter to the ostikan Yusuf, and (professed) that the army which he had mustered was drawn up to help him in the rear, and not for any other hostile purposes:
| 42:4 Եւ իբրեւ գնայր ի նմանէ քարտուղարն, ապա արքայ հրովարտակի ծածուկ առաքէ ոստիկանին Յուսփայ, իբր թէ ի թիկունս օգնականութեան նմա զայն զօր գումարեալ եւ ոչ ի պատճառս թշնամութեան ինչ ընդ նմա բերեալ:
|
42:5 Although the ostikan believed what he read in the letter, at the instigation of wicked tongues he inclined toward to evil, and like an ancient python returning to its secure lair, he reverted to his wicked thoughts, and waited for the right time to pour his poison on (the head of) the king as well as his subjects, with the intention of annihilating, destroying, burning and slaying all of them:
| 42:5 Իսկ ոստիկանն թէպէտ եւ յընթեռնուլն զհրովարտակն անսայր բանիցն, սակայն ի սադրելոյ սպրդող չար լեզուաց հակամէտ ի չարն բերիւր: Եւ դարձեալ իբրեւ յամուր որջս ի չար խորհուրդս իւր բունեալ հին վիշապն՝ խնդրէր ժամ դիպող թափել զթոյնս յարքայն եւ ի նուաճեալս նորա, տապալել քանդել հրդեհել ճարակ սրոյ զամենեսեան տալ:
|
42:6 Nevertheless, not wishing to reveal his wickedness at the moment, he wrote in response to the letter an answer, which appeared to carry the promise of life, but hidden underneath was the bitterness of death:
| 42:6 Բայց ոչ կամեցեալ յայտնել առժամայն զչարութիւնն՝ գրէ պատասխանի նամակին, որի վերայ ունէր զաւետիս կենաց եւ ի ներքոյ զդառնութիւն մահու:
|
42:7 Subsequently, Yusuf became docile in spirit, and submitting to the caliph in the proper way, he once again was allowed to subdue his former domain:
| 42:7 Յետ այսորիկ ապա հաւանական իմն միտս Յուսփայ իւր ստացեալ եւ ի հարթայարմար հնազանդութիւն ամիրապետին բերեալ՝ զպետութիւն կալուածոյ նորա դարձեալ առ նա նուաճեալ տային:
|
42:8 Thenceforth, Smbat received strict orders from two separate quarters, that is to say, from the caliph and the ostikan Yusuf, to pay the royal taxes twice, and bear the onerous yoke of servitude:
| 42:8 Եւ այնուհետեւ ապա յերկոցունց կողմանցն՝ յամիրապետէ անտի եւ Յուսփայ ոստիկանէն, բան պատգամաց առ արքայ սաստկանայր, կրկին ուժգնապէս հայցեալ տալ զսակն արքունի. այլ եւ զանուր լծոյ ծառայութեանն ծանրաբեռն գրեալ:
|
42:9 But as Smbat could not resist them by force, and envisaged the mischief by them to be imminent, he thought that if he were to pay the tribute for one year, and temporarily drive away the storm of wickedness, then God with His providential power would provide for the future:
| 42:9 Իսկ Սմբատ վասն զի բռնազբօսութեամբ զդէմ չկարէր ունել եւ զոճիրս վնասուցն առ ի նոցանէն առ ձեռն պատրաստ տեսանէր, ելս ի մտի դնէ՝ զի թէ զմիոյ ամի զսակն լնուլ բաւականասցի, եւ զամպրոպ չարութեանն առժամայն արտաքս տրոհեալ՝ զապագայսն ապա այցելութիւնն Աստուծոյ հոգասցի ըստ նախախնամող զօրութեանն իւրոյ:
|
42:10 So, he sent orders throughout his domain to collect one fifth of all the herds of horses and cattle, and flocks of sheep toward the payment of the unjust tax. He considered that the fifth would secure peace for them from the court, while the four fifths could easily provide for their livelihood:
| 42:10 Եւ ապա ընդ բոլոր աշխարհս տէրութեան իւրոյ հինգերորդել հրամայէ զամենայն երամակս ձիոց եւ զանդեայս արջառոց եւ զհօտս ոչխարաց՝ եւ տալ ի զրադատ տուգանս սակին, ի միտս իւր զայս միայն զետեղեալ բերեալ, զի թէ միովն յարքունուստ խաղաղութիւն գտցի, չորիւքն դիւրաւ զապրուստ անձանց մարթի վճարել:
|
42:11 But if peace were disturbed, then having possession of all five of the fifths would be of no avail to the safety of human society. He took this course of action, and paid the tribute for that year:
| 42:11 Իսկ թէ ի բաց տարեալ տրոհի խաղաղութիւն, եւ ոչ ի հինգն եւս միանգամայն զտեղի առեալ պիտառոցի ինչ կցորդութիւն կենաց մարդկան: Եւ զայս ապա արարեալ զվճար՝ առնոյր այնմ ամի սակ:
|
42:12 These taxes seemed extremely burdensome to the king’s naxarars, who were too ignorant to foresee the mockery and the scourging that were about to come:
| 42:12 Իսկ այսոքիկ ապա յաչս նախարարացն արքայի յաւէտ իմն ծանր համարեալ թուէր՝ զանգիտացեալ տգիտաբար զառ ի յապայսն որ գալոցն էր ձաղանս եւ ձաղկանս:
|
42:13 Then one of the distinguished naxarars, whose name was Hasan—a prince in charge (hramanatar) of the entire domain of the king, and a man against whom no one dared to rise, so much so, that even the king always heeded his advice—was afflicted with the evil passion of Achitophel, and venturing on undertakings that were wicked as well as subversive, he conceived the idea of killing the king:
| 42:13 Ապա ոմն ի պատուական նախարարաց անտի՝ Հասան անուն, - որ իշխան եւ հրամանատար էր բո՛լոր տէրութեանն արքայի եւ չէր ոք բնաւ որ զձեռն նորա իշխէր ելանել, այլ եւ ինքն իսկ թագաւորն միշտ բանի բերանոյ նորա անսայր լսել, - սա ապա զԱկիտոփէլայն կրելով կիրս չարի եւ զձախող եւ զանազդակ իրաց բուռն հարեալ՝ զսպանութեան խորհուրդ խորհէր արքայի:
|
42:14 He brought about a breach between the king and some of his naxarars, among others approximately fifteen of the chief Vanandac’i and Hawuni naxarars, who were his kinsmen. Through pernicious double dealing he conducted secret negotiations with the king of Iberia, and they decided to assassinate Smbat, and set him (Atrnerseh) in his place as the one in charge (hramanatar) of the Armenians, provided that he would take part in the wicked scheme with them:
| 42:14 եւ չար անջրպետ ի մէջ արկեալ՝ քակէր յարքայէ զոմանս եւ յայլոց եւս նախարարացն Վանանդացեաց եւ Հաւնունեաց՝ զհամազգիս իւր զգլխաւորս իբրեւ արս հնգետասան: Եւ յիւր կորստեան կեղծաւորութիւնն բերեալ բանս ծածուկս ընդ թագաւորին Վրաց՝ հաստատէին սպանանել զՍմբատ, եւ փոխանակ նորա զնա կացուցանել հրամանատար Հայաստանեայցս, միայն թէ ընդ նոսա ի գործ չարի մասանցն բերցի:
|
42:15 The latter was immediately snared by them, and then they ventured upon the task of assassinating the king:
| 42:15 Իսկ նորա ի նոցանէ վաղվաղակի հրապուրեալ՝ այնուհետեւ համագունդ միջամուխ լինէին ի բանս սպանութեան արքայի:
|
42:16 Then they sent a certain man of the Hawuni house, the father-in-law of Hasan, and their accomplice in the wicked plot, as well as certain others who were of the same mind, and incited them to assassinate the king. The latter set out on the pretext of serving the king, and hiding their dark plot under a bushel, waited for the opportune time:
| 42:16 Եւ ապա զոմն Հաւնունի՝ զաներ Հասանայ, որ միաբանեալ էր ի չար խորհուրդս նոցա՝ քաջալերեալ յուղարկէին ի սպանումն արքայի եւ զայլ եւս համախորհուրդս ընդ նմա միաբանեալս. որք երթեալ չուեալ ի պատճառս ծառայութեան արքայի՝ եւ իբրեւ ընդ գրուանաւ զխաւարային խորհուրդս ծածկեալ՝ խնդրէին ժամ դիպող:
|
42:17 On the designated day, which had been set up by the king of Iberia and the second Achitophel Hasan, as well as the others who had joined them, for the assassination of the king in agreement with the Hawuni whom they had sent for that purpose, they thought that they could succeed in accomplishing their task, but unable to resist the fervor of their hearts, they made haste to set forth to the district of Shirak with a large army:
| 42:17 Իսկ թագաւորն Վրաց եւ երկրորդն Ակիտոփէլ՝ Հասանն, եւ այլ եւս միաբանեալքն ընդ նոսա իբրեւ հասին յայն օր պայմանի, զոր վասն խողխողմանն արքայի եդեալ էին ընդ Հաւնունւոյն զոր առաքեցինն, եւ կարծէին կարել կարկատել ինչ զզրաւ սպանման՝ առ մղձկեալ սրտիցն ոչ ժուժեալք, շտապով տագնապաւ ելանէին զօրու բազմաւ ի կողմանս գաւառին Շիրակայ:
|
42:18 Immediately Hasan turned over the fortress of Ani to Atrnerseh, while they themselves remained stationed in the royal palace of Erazgawork’, for king Smbat was in Tashirk’:
| 42:18 Եւ իսկ եւ իսկ ապա Հասանն տայր զամրոցն Անւոյ ի ձեռն Ատրներսեհի եւ ինքեանք արձանացեալք դադարէին յարքունական յապարանսն Երազգաւորից. վասն զի արքայ Սմբատ էր ի սահմանս Տաշրայ:
|
42:19 Then, the king was informed by some about the details of the treachery that had been committed by Atrnerseh, Hasan and their accomplices, who were ready and waiting in Erazgawork’:
| 42:19 Ազդ ապա յոմանց արքայի լինէր վասն գործեցեալ դաւաճանութեանն մի ըստ միոջէ՝ եւ վասն Ատրներսեհի եւ Հասանայ եւ նորին համախորհացն, որք առձեռն պատրաստ եկեալ հասեալ որջացեալք էին յԵրազգաւորս:
|
42:20 Upon verifying these tidings, Smbat immediately set out, and hastily reached the district of Shirak. Seeing the failure of their plot, Atrnerseh and Hasan were terrified. Quickly they ravaged whatever they could find, and taking the great riches deposited in the fortress of Ani, fled and took refuge in the strongholds of Tayk’:
| 42:20 Իսկ իբրեւ իրքն ստուգապէս յայտ եկին, վաղվաղակի ստիպով հինի ճեպով հասանէ ի Շիրակ գաւառ: Ապա Ատրներսեհ եւ Հասանն տեսեալ, եթէ խորհուրդ սպանմանն ոչ ել ի գլուխ՝ ահ երկիւղի զնոսա պատեալ պաշարեալ էր. ստէպ ստէպ ապա յաւարի առեալ զորս ի ձեռն ըմբռնեցաւ, այլ եւ զկարասի բազում որ եդեալ պահէր յամրոցին Անի՝ փախստեայ յամուրսն Տայոց չուեալ անդ անկանէին:
|
42:21 When the news of this upheavel was heard throughout the domain of the king, all the warriors gathered together as one, unified into a single soldiery clad in the same armor of truth, and protected with the girdle of fortitude. Death in avenging their king meant truly living to them:
| 42:21 Իսկ իբրեւ գուժ աղմկի աղաղակին ընդ ոլորտս տէրութեանն արքայի սփռէր, ամենայն պատերազմող մարտիկ զօրք անցեալ ի հանդիսի՝ զմի սիրտ առ հասարակ յինքեանս բերէին եւ զմի զինուորութիւն զինուորէին, եւ զմի զրահ ճշմարտութեան ագանէին, եւ միագօտեալ քաջագօտի պնդէին զմէջս, եւ զմահս իւրեանց իբրեւ զանշուշտ կեանս ի վերայ վրէժխնդրութեան թագաւորին համարէին:
|
42:22 Thus, when the whole army was gathered together, the king set out to meet the wicked enemy and the remaining embittered rebels:
| 42:22 Եւ այսպէս ապա համագունդ հասեալ ժողովեալ առ թագաւորն՝ չուէ գնայ ի դիմի հարկանել ոսոխին չարի եւ այլոցն եւս ապստամբ դառնացողաց:
|
42:23 Reaching the realm of Atrnerseh, every man prepared to die a martyr’s death like David. They flung stones not merely at a single mound of flesh, but shed the blood of numerous warriors, until they were stopped by the king who made the remark that “the soul that sins shall die”. He let the guiltless escape the sword and bid his men to lay hands only on the culprits:
| 42:23 Որ իբրեւ հասանէին յաշխարհս տէրութեան Ատրներսեհի, ամենայն այր առանձին գրեթէ ըստ Դաւթայ զինքն զինեալ ի նահատակութիւն՝ ոչ ի պարսաքարել զմինն միայն զբլուրն մսեղէն, այլ զբազում արամբք պատերազմողօք արեան ճապաղիս հեղուին: Որոց ոչ տուեալ թոյլ արքայի, թէ « Անձն, որ մեղիցէ՝ նոյն եւ կորիցէ», ի բաց տարեալ տրոհէր զսուրն յարանց անմեղաց, միայն զզրաւարարսն ի ձեռն տալ հայցէր:
|
42:24 Then, Atrnerseh of his own accord confessed the lure of wicked thoughts, and asked the king for forgiveness:
| 42:24 Ապա Ատրներսեհ իւրովի իսկ զհրապոյրս չարիմացութեանն խոստովանեալ՝ զթողութիւն յարքայէ հայցէր:
|
42:25 The gentle and peaceable Smbat accepted his apologies humbly, and offered him terms of peace, and took with him his oldest son as hostage. Also he received from him all the naxarars who had betrayed him, and blinding all of them, some he sent to the king of the Romans, and the rest to the king of Egrisi:
| 42:25 Իսկ հեզահամբոյրն ցածուն մտօք ընկալեալ՝ զհաշտութիւն նմա ընձեռէր եւ զերէց որդի նորա ի պայման պատանդի առեալ ընդ իւր ածէ. եւ զդրժող զնախարարսն զիւր առ հասարակ ի նմանէ ի ձեռն առեալ եւ զամենեցուն զաչսն խաւարեցուցեալ կուրութեամբ՝ առաքէ ապա եւ զոմանս առ արքայն Հոռոմոց եւ զոմանս առ թագաւորն Եգերացւոց:
|
42:26 Thus, as if with the aid of Divine Providence, he was able to reestablish his suzerainty:
| 42:26 Եւ այսպէս աստուածական իմն գոգցես տեսչութեամբ հաստատէ կրկին զթագաւորութիւն իւր:
|